ادراکات فطری (پیش‌آورده‌ها) از نظر ملاصدرا

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 2، دوره 48، شماره 2، آذر 1395، صفحه 55-66   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v48i2.48185

نویسندگان

زهرا رسولی^{* 1}؛ علی جهان²

¹دانشگاه بجنورد

²داشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

بحث فطرت و امور فطری در انسان از جمله مباحث مهمی است که سابقه طولانی در اندیشه اسلامی و غربی دارد و بسیاری از فلاسفه و متفکران در این‌باره به وی‍ژه در اثبات آن سخن گفته‌اند به حدی که حتی برخی از صاحب‌نظران در فلسفه اسلامی، پذیرش ادراکات فطری اخلاقی را بهترین راه حل نسبی‌گرایی اخلاقی دانسته‌اند.
در این نوشتار ابتدا کاربردهای واژه فطری را درباره ادراکات انسان بیان کرده، سپس دیدگاه ملاصدرا را بر هریک از این کاربردها عرضه کرده و در نهایت به این نتیجه رسیده‌ایم که برخلاف برخی از فیلسوفان غرب چون افلاطون و لایب نیتس، از نظر ملاصدرا، بنابر مبانی خاص انسان‌شناختی وی، از قبیل حدوث جسمانی نفس، انسان ادراک فطری به معنای دریافت‌هاو شناخت‌های حصولیِ پیشین که مقتضای آفرینش وی بوده و از ابتدا همراه او باشند، ندارد و بر مبنای اصول و مبانی‌ای چون «مساوقت وجود و علم»، «علم بسیط مشترک بین انسان‌ها» و نیز «علم معلول به ذات خود مستلزم علم به علت است»؛ ادراک حضوری فطری در دیدگاه ملاصدرا قابل پذیرش است.

کلیدواژه‌ها

فطرت؛ معرفت؛ علم حصولی؛ علم حضوری

مراجع

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار احیاء التراث، بی‌تا.

افتخار، مهدی، تاملی در جسمانی بودن حدوث نفس در حکمت صدرایی، قم، آیت اشراق، 1388.

افلاطون، دوره آثارافلاطون، ترجمه محمد حسن لطفی، خوارزمی، 1366.

افلاطون، زیبایی، «فایدروس»، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران، ابن سینا، 1348.

جوادی آملی، عبدالله، رحیق مختوم، شرح حکمت متعالیه، تنظیم و تدوین حمید پارسانیا، قم، مرکز نشر اسراء، 1375.

جوادی آملی، عبدالله، فطرت در قرآن، تنظیم و ویرایش محمدرضا مصطفی پور، قم، اسراء، 1378.

سهروردی، یحیی بن حبش، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، دوم، 1375.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث، 1410 ق.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، المبدا والمعاد، تهران، انجمن حکمت و فلسفه، 1354.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، شواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تعلیقه جلال الدین آشتیانی، المرکز التحقیق للنشر، مشهد، 1360.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، مفاتیح الغیب، به تصحیح محمد خواجوی، موسسه تحقیقات فرهنگی، تهران، 1363.

غفوری نژاد، محمد، «تطور تاریخی نظریه فطرت در فلسفه و عرفان اسلامی»، آئینه معرفت، ‌شماره 24، پاییز 1389، صص 100-129.

کاپلستون، فردریک چارلز، تاریخ فلسفه (فیلسوفان انگلیسی)، ترجمه امیرجلال الدین اعلم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی و سروش، 1370.

کاپلستون، فردریک چارلز، تاریخ فلسفه، ترجمه غلامرضا اعوانی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی و سروش، 1380.

مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش فلسفه، تهران، چاپ و نشر بین الملل، نهم، 1388.

مطهری، مرتضی، فطرت، تهران، صدرا، هفتم، 1374.