رتبه‌بندی روستاهای آسیب‌پذیر در برابر فرسایش بادی و حرکت ماسه‌های روان با استفاده از مدل‌های Fuller triangle و Oreste (مطالعه موردی: روستاهای منطقه شهداد در غرب دشت لوت)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 1، دوره 5، شماره 2 - شماره پیاپی 18، تیر 1395، صفحه 43-64   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v5i2.43491

نویسندگان

سعید نگهبان^{* 1}؛ مهدی حسام²

¹دانشگاه شیراز

²دانشگاه گیلان

چکیده

قسمت‌های مرکزی و جنوب شرقی کشور ایران به دلیل واقع‌شدن در منطقه خشک و نیمه‌خشک و همچنین وجود پهنه‌های وسیع ماسه‌ای، همواره تحت تأثیر مخاطرات ناشی از فرآیندهای ماسه‌ای قرار دارد. این فرآیندها همه‌ساله خساراتی را به سکونتگاه‌های انسانی این مناطق وارد می‌کنند. این پژوهش سعی دارد به بررسی و رتبه‌بندی میزان آسیب‌پذیری روستاهای واقع در حاشیه غربی دشت لوت، در برابر ماسه‌های روان بپردازد. پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی مبتنی بر روش‌های میدانی، آماری و مدل‌سازی می‌باشد؛ بدین‌صورت که با سفر میدانی به منطقه مورد مطالعه به شناسایی بررسی روستاهای آسیب‌پذیر در برابر ماسه‌های روان پرداخته شد، در مرحله بعد تعداد 8 پارامتر محیطی مؤثر بر مخاطرات ماسه‌های روان در منطقه مورد مطالعه شناسایی و با استفاده از منطق فازی وزن دهی شدند و سپس با استفاده از مدل Fuller triangle سلسله مراتبی وزن دهی شده‌اند، در مرحله بعد با استفاده از مدل Oreste به رتبه‌بندی میزان تأثیرپذیری روستاها با توجه به پارامترهای انتخاب شده پرداخته شد. رتبه‌بندی میزان آسیب‌پذیری روستاهای منطقه مشخص گردید. نتایج نشان می‌دهد که حدود22 روستا در منطقه وجود دارند که خسارات بسیار شدید از ماسه‌های روان را متحمل می‌شوند و در این میان، روستای هاشم‌آباد بیشترین آسیب‌پذیری را دارد و رتبه یک را به خود اختصاص داده است و روستاهای زمان‌آباد و قاضی آباد در رتبه‌های بعدی آسیب‌پذیری قرار دارند و این روستاها در بخش جنوب شرقی منطقه مورد مطالعه واقع شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

دشت لوت؛ ماسه‌های روان؛ روستا؛ رتبه‌بندی

مراجع

امیدوار، کمال؛ 1385. بررسی و تحلیل سینوپتیکی طوفان‌های ماسه در دشت یزد – اردکان. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 81. صص 58-43.

زمردیان، محمدجعفر؛ پورکرمانی، محسن؛ 1366. بحثی پیرامون ژئومورفولوژی استان سیستان و بلوچستان. فصلنامه تحقیقات جغرافیائی. شماره 7. صص 166-154.

سمیعی، علی؛ رئیسی، ابراهیم؛ 1379. ارزیابی چند معیاره پروژه‌های منابع آب از دیدگاه توسعه پایدار در ایران. چهارمین کنفرانس سدسازی. صص 134-125.

فلاح‌تبار، نصرا...؛ 1379. تأثیر برخی عوامل جغرافیائی بر شبکه راه‌های کشور. پژوهش‌های جغرافیائی. شماره 38. صص 55-47.

قدرت نما، قهرمان؛ 1372. ارزیابیهای چند معیاری در طرح‌های توسعه منابع آب. آب و توسعه. شماره . 23-11.

مقصودی، مهران؛ 1385. شناخت فرآیندهای مؤثر بر توسعه و تحول عوارض ماسه‌ای (مطالعه موردی: عوارض ماسه‌ای چاله سیرجان. نشریه پژوهش‌های جغرافیایی. شماره 56. صص 160-149.

مقصودی، مهران؛ نگهبان، سعید؛ باقری، سجاد؛ 1391. تحلیل مخاطرات ناشی از ماسه‌های روان بر سکونتگاه‌های غرب دشت لوت (مطالعه موردی: روستای حجت‌آباد -شرق شهداد). جغرافیا و مخاطرات محیطی. شماره1. صص 96-83.

نگارش، حسین؛ لطیفی، لیلا؛ 1388. بررسی خسارت‌های ناشی از حرکت ماسه‌های روان در شرق زابل با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی. شماره 67. صص 87-73.

Bagnold R. A. (1941). The physics of blown sand and desert dune. London: Methuen & Co. Ltd. 172 - 218.

Baťa, R., & Obršalova, I. (2009). Sustainable environment indicators and possibilities of their aggregation by means of Petrinets. Recent Advances in Environment, Ecosystems and Development, 27, 147-152.

Brookfield, T. S., Ahlbrandt, M. E. (1983). Eolian sediments and processes. Amsterdam: Elsevier.

Corrigan B. M., Van Wyk, B. E., Geldenhuys, C. J., & Durand J. F. (2008). Vegetation cover changes of the Sand Forest in the KwaNibela Peninsula, St Lucia from 1937–2002. South African Journal of Botany, 74, 364 – 379.

Dong, Z., Jianjun, Qu., Xunming, W., Guangqiang, Q., Wanyin, L., & Zhenhai, W. (2008). Pseudo-feathery dunes in the Kumtagh Desert. Geomorphology, 100, 328-334.

Haney, A., Marlin, B., Steven, A., Emily, L., & Tom, P. (2008). Gradient analysis of an eastern sand savanna's woody vegetation and its long-term responses to restored fire processes. Forest Ecology and Management, 256, 1560-1571.

Jablonský, J. (2009). Software support for multiple criteria decision making problems. Management Information Systems, 4(2), 29-34.

Karavas, N., Kyriacos, G., Margarita, A., & Dimitris, D. (2005). Vegetation and sand characteristics influencing nesting activity of Caretta caretta on Sekania beach. Biological Conservation, 121, 177-188.

Kocurek, G. (1996). Desert aeolian systems. In H.G. Reading (Ed.), Sedimentary environments: Processes, facies and stratigraphy (3rd ed., pp. 125–153). Oxford: Blackwell.

Kravka, M. (2012). Colloquium on Landscape Management. Brno, Czech Republic: Mendel University.

Lancaster, N. (1995). Geomorphology of desert dunes. London: Routledge.

Li Houqiang, A. N. (1992). Turbulent theory for wind-accumulated landform formation. Journal of Desert Research, 12(3), 1-9.

Ling, Y. (1990). Flow field characteristics and their relationship to the intensity of drifting sand activity in the Taklimakan Desert. Journal Of Desert Research. 8(2), 25-37.

Liu Z., (1960). Movement of dune under the action of wind. Acta Meteorologica Sinica, 31(1), 84-91.

Livingstone, I., Wiggs, G. F. S., & Corinne, M. (2007). Geomorphology of desert sand dunes: A review of recent progress. Earth-Science Reviews, 80, 239-257.

Musick, H. B., & Gillette, S. M. (1996). Wind-tunnel modeling of the influence of vegetation structure on saltation threshold. Earth Surface Processes and Landforms, 21, 589–606.

Nicholas, P., Webb, H., McGowan, A., Stuart R. P., & Grant H. (2006). AUSLEM (Australian land erodibility model): A tool for identifying wind erosion hazard in Australia. Geomorphology, 78, 179-200.

Nickling, W. G. (1986). Aeolian geomorphology. London: Allen and Un-win.

Paszek L., Gurecký, J., & Mold_Ík, P. (2008). Determination of criteria weights in terms of computer software. Advances in Electrical and Electronic Engineering, 12(2), 154-157.

Perzina, R., & Ramik., J. (2012). Dame - microsoft excel add-in for solving multi-criteria decision problems with scenarios. Proceedings of 30th International Conference Mathematical Methods in Economics, 697-702.

Porhinčak, M., & Eštokova, A. (2012).Process of selection of building materials towards sustainable development. Chemical Engineering Transactions, 29, 547-552.

Pye, K., & Tsoar, H. (1990). Aeolian sand and sand dunes. London: Unwin Hyman

Squires, V. R. (2002). Dust and sand storms: An early warning of impending disaster. In Y. Youlin, & V. R. Squires (Eds.), Global Alarm: Dust and sand storms from the world's dry lands (pp. 15-28). Thailand: The United Nations Convention to Combat Desertification.

Tsoar, H., & Møller, J. T. (1986). The role of vegetation in the formation of linear sand dunes. In W. G. Nickling (Ed.), Aeolian Geomorphology (pp. 75–95). Boston: Allen and Unwin.

Wiggs, G. F. S., Livingstone, I., Thomas, D. S. G., & Bullard, J. E. (1996). Airflow and roughness characteristics over partially vegetated linear dunes in the southwest Kalahari Desert. Earth Surface Processes and Landforms, 21, 19–34.

Wiggs, G. F. S., Thomas, D. S. G., Bullard, J. E., & Livingstone, I. (1995). Dune mobility and vegetation cover in the southwest Kalahari Desert. Earth Surface Processes and Landforms, 20, 515–530.

Wolfe, S. A., & Nickling, W. G. (1993). The protective role of sparse vegetation in wind erosion. Progress in Physical Geography, 17, 50-68.

Youlin, Y. (2002). Black windstorm in northwest China: A case study of the stormy sand dust storms on May 5th 1993. In Y. Youlin, & V. R. Squires (Eds.), Global Alarm: Dust and sand storms from the world's dry lands (pp. ). Thailand: The United Nations Convention to Combat Desertification.

Zhu, Z., Wu, Z., & Liu, S. (1980). Desert in China. Beijing: Science press.