‌‌دیرینه بوم ‌‌شناسی تورونین ـ سانتونین بر پایه روزن‌داران شناور در برش الگو سازند سورگاه، تاقدیس کبیرکوه، جنوب ایلام

رخساره‌های رسوبی

مقاله 4، دوره 11، شماره 2، اسفند 1397، صفحه 229-249   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/sed.facies.v11i2.53716

نویسندگان

مهدی رازیانی¹؛ محمد وحیدی‌نیا^{* 1}؛ عباس صادقی²

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

به منظور بررسی دیرینه بوم شناسی تورونین ـ سانتونین، برش الگو سازند سورگاه در تاقدیس کبیرکوه ایلام انتخاب و مورد نمونه‌برداری و بررسی دقیق چینه شناسی و فسیل شناسی قرار گرفت. این توالی دارای سنگ شناسی شیل و شیل‌های مارنی با میان لایه‌های نازک سنگ آهک مارنی به ضخامت 168 متر است. مرز زیرین و فوقانی سازند سورگاه به ترتیب با سازند‌های آهکی و سخت سروک و ایلام به صورت همشیب همراه با مرز مشخص سنگ‌شناسی است. در این پژوهش با استفاده از نسبت روزن‌داران شناور به کف‌زی و رابطه تعیین عمقVan der Zwaan ، به طور کلی برای تورونین ـ سانتونین در سازند سورگاه محیط دریای باز عمیق (باتیال بالایی) با عمق متوسط 662  متر تعیین شد. در قاعده سازند سورگاه و در طول بایوزونMarginotruncana sigali-Dicarinella primitiva Zone  با سن تورونین پسین، میزان فراوانی فرم‌های عمیق(H3) و درصد روزن‌داران شناور (%P) افزایش می‌یابد که نشان‌دهنده افزایش سطح آب است و رونق فرم‌های کارن‌دار و k-strategic مثل Dicarinella و Marginotruncana حاکی از شرایط الیگوتروفیکی و کاهش مواد مغذی است، همچنین کاهش فرم‌های بدون کارن مثل Muricohedbergella و Whiteinella نشان‌دهنده افزایش شوری در این بایوزون است. در میانه‌های سازند سورگاه و در بایوزون Dicarinella concavata Zone با سن انتهای تورونین پسین ـ کنیاسین تا اوایل سانتونین کاهش درصد روزن‌داران شناور (%P) و افزایش فرم‌های کم‌عمق (H1) حاکی از کاهش تدریجی سطح آب می‌باشد و افزایش فرم‌های بدون ‌کارن و r-strategic مثل Muricohedbergella و Whiteinella حاکی از وفور مواد مغذی و شرایط یوتروفیکی و کاهش نسبی شوری آب است. در رأس سازند سورگاه و در بایوزون Dicarinella asymetrica Zone با سن سانتونین پیشین شاهد نوسانات شرایط محیطی هستیم به این صورت که در ابتدا کاهش درصد روزن‌داران شناور (%P) و افزایش فرم‌های کارن‌دار و  k-strategicحاکی از افزایش مواد مغذی و شوری و شرایط الیگوتروفیکی است، اما در آخرین افق‌های آن افزایش فرم‌های بدون کارن و r-strategic حاکی از وفور مواد مغذی و شرایط یوتروفیکی و کاهش شوری آب است.

کلیدواژه‌ها

روزن‌بران شناور؛ کف‌زی؛ تورونین - سانتونین؛ یوتروفیکی؛ الیگوتروفیکی

مراجع

آقانباتی، س. ع.، 1383. زمین‌شناسی ایران. انتشارات سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 1ـ586.

منجزی، ن.، 1385. زیست ‌چینه ‌نگاری سازند سورگاه (مقطع تیپ) بر اساس فرامینیفرهای پلانکتونیک در جنوب شرق ایلام. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان.

Bandy, 0.L., & Arnal, R.E., 1960. Concepts of foraminifera1 paleoecology. American Association of Petroleum Geologists Bulletin, 44 (12): 1921-1932.

Bandy, 0.L., & Rodlfo, K.S., 1964. Distribution of foraminifera and sediments, Peru- Chile Trench area. Deep-Sea Research, 11 (5): 817- 837.

Bandy, 0.L., 1960 a. Planktonic foraminifera1 criteria for paleoclimatic zonation. Science Reports of the Tohoku University, 4: 1-8.

Bandy, 0.L., 1960 b. The geologic szgniJicance of coiling ratios in the foraminifer Globigerina pachyderma (Ehrenberg). Journal of Paleontology, 34 (4): 671-681.

Bandy, 0.L., 1964 a. Cenozoic planktonic foraminifera1 zonation. Micropaleontology, 10 (1): 1-17.

Bandy, 0.L., 1956. Ecology of foraminifera in northeastern Gulf of Mexico.U. S. Geological Survey Professional Paper, 274: 179-204.

Be, A.W.H., 1960. Ecology of Recent planktonic foraminifera: Part 2 - Bathymetric and seasonal Distributions in the Sargasso Sea of Bermuda. Micropaleontology, 6 (4): 373-392.

Be, A.W.H., & Ericson, D.B., 1963. Aspects of calcification in planktonic foraminifera (Sarcodina). Annals of the New York Academy of Sciences, 109: 65-81.

Bolli, H.M., 1957. The genera Praeglobotruncana, Globotruncana, Rotalipora Abathomphalus in the Upper Cretaceous of Trinidad, B.W.I.U.S. Natural History Museum Bulletin, 215: 51-60.

Boltovskoy, E., & Wright, R., 1976. Recent Foraminifera. Junk, The Hague, 1-515.

Bralower, T.J., Leckie, R.M., Sliter, W.V., & Thierstein, H.R., 1995. An integrated Cretaceous microfossil biostratigraphy. SEPM Special Publications, 54: 65-79.

Bowen, R., 1961. Paleotemperature analyses of Mesozoic Belemnoidea from Germany and Poland. Journal of Geology, 69 (1): 75-83.

Caron, M., 1985. Cretaceous planktic foraminifera. In: Bolli, H.M., Saunders, J.B., & Perch Nielsen, K., (eds.), Plankton stratigraphy. Cambridge University Press, 17-86.

Coccioni, R., & Luciani, V., 2005. Planktonic foraminifers across the Bonarelli Event (OAE2, latest Cenomanian): The Italian record. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 224: 167-185.

Cushman, J.A., 1965. Upper Cretaceous Foraminifera of the Gulf Coastal Region of the United States and adjacent area. Geological Survey Professional, 1-241.

Fassell, M.L., & Bralower, T.J., 1999. Warm, equable mid-Cretaceous: stable isotope evidence. Geological Society of America, 332: 121-142.

Gibson, T.G., 1989. Planktonic/benthonic foraminiferal ratios: modern patterns and Tertiary Applicability. Marine Micropaleontology, 15: 29-52.

Hart, M.B., 1999. The evolution and biodiversity of Cretaceous planktonic foraminifera. Geobios, 32 (2): 247-255.

Hemleben, C., Spindler, M., & Anderson, O.R., 1989. Modern Planktonic Foraminifera. Springer Verlag, New York, 1-363.

Hart, M.B., & Bailey, H.W., 1979. The distribution of planktonic Foraminiferida in the Mid-Cretaceous NW

Europe; Aspekte der Kreide Europas. International Union of Geological Sciences, 6: 527-542.

Huber, B.T., Hodell, D.A., & Hamilton, C.P., 1995. Middle Late Cretaceous climate of the southern high latitudes: stable isotopic evidence for minimal equator-to-pole thermal gradients. Geological Society of America Bulletin, 107: 1164-1191.

Huber, B.T., Leckie, R.M., Norris, R.D., Bralower, T.J., & CoBabe, E., 1999. Foraminiferal assemblage and stable isotopic change across the CenomanianeTuronian boundary in the subtropical North Atlantic. Journal of Foraminiferal Research, 29: 392-417.

Jarvis, I., Carson, G.A., Cooper, M.K.E., Hart, M.B., Leary, P.N., Tocher, B.A., Horne, D., & Rosenfeld, A., 1988. Microfossil assemblages and the Cenomaniane-Turonian (Late Cretaceous) Oceanic Anoxic Event. Cretaceous Research, 9: 3-103.

Koutsoukos, E.A.M., & Hart, M.B., 1990. Cretaceous foraminiferal morphogroup distribution patterns, palaeocommunities and trophic structures: a case study from the Sergipe Basin, Brazil. Transactions of the Royal, Society of Edinburgh. Earth Sciences, 81: 221-246.

Keller, G., & Pardo, A., 2004. Paleoecology of the Cenomanian-Turonian Stratotype Section (GSSP) at Pueblo, Colorado. Marine Micropleontology, 51: 95-128.

Leckie, R.M., Yuretich, R.F., West, O.L.O., Finkelstein, D., & Schmidt, M., 1998. Paleoceanography of the southwestern Western Interior Sea during the time of the Cenomaniane-Turonian boundary (Late Cretaceous). SEPM Concepts in Sedimentology and Paleontology, 6: 101-126.

Loeblich, A.R.Jr., & Tappan, E., 1988. Forminiferal genera & their classification. Van Nostrand Reinhold Campany, New York, 1-970.

Lowenstam, H.A., & Epstein, S., 1954. Paleotemperatures of the post-Aptian Cretaceous as determined by the oxygen isotope method. Journal of Geology, 62 (3): 207-248.

Pierre, Ch., 1999. The carbon and oxygen isotope distribution in the Mediterranean water masses. Marine Geology, 153: 41-55

Phleger, F.B., 1960. Ecology and distribution of recent foraminifera. Baltimore: Johns Hopkins Press, 1-297.

Postuma, J.A., 1971. Manual of Planktonic Foraminifera. Elsevier, 1-420.

Premoli Silva, I., & Sliter, W.V., 1999. Cretaceous paleoceanography: evidence from planktonic foraminiferal evolution. Geological Society of America Special Paper, 332: 301-328.

Premoli Silva, I., & Verga, D., 2004. Practical manual of Cretaceous planktonic foraminifera, course 3. In: Verga, D., & Rettri, R., (eds.), International school of planktonic foraminifera: Universities of Perugia and Milano. Tripografiadi di Pontefelcino, Perugia, Italy, 1-283.

Reolid, M., Sanchez-Quiñonez, C.A., Alegret, L., Molina, E., 2015. Palaeoenvironmental turnover across the Cenomanian-Turonian transition in Oued Bahloul, Tunisia: foraminifera and geochemical proxies. Cretaceous Research, 33: 196-204.

Robaszynski, F., & Caron, M., 1979. Atlas de foraminife`rs planctoniques du Cre´tace´ moyen (Mer Boreale et Tethys), premie`re partie. Cahiers de Micropaleontologie, 1-185.

Segerstrale, S.G., 1957. Baltic Sea. In: Hedgpeth, J.W., (ed.), Treatise on marine ecology and paleoecology. Geological Society of America Memoir, 1 (Ecology): 751-800.

Sliter, W.V., 1989. Biostratigraphic zonation for Cretaceous planktonic foraminifera examinied in thin section. Journal of Foraminiferal Research, 1: 1-19.

Sverdrup, H., Johnson, M.W., & Fleming, R.H., 1942. The Oceans, The Oceans, Their Physics, Chemistry, and General Biology. New York: Prentice-Hall, 1-1087.

Urey, H.C., Lowenstam, H.A., Epstein, S., & McKinney, C.R., 1951. Measurement of paleotemperatures and temperatures of the Upper Cretaceous of England, Denmark, and the Southeastern United States. Bulletin of the Geological Society of America, 62: 399-416.

Van der Zwaan, D.J., Jorissen, F.J., & de Stigter, H.C., 1990. The depth dependency of planktonic/benthic foraminiferal ratios: constraints and applications. Marine Geology, 95: 1-16.

Van der Zwaan, G.J., Duijnstee, I.A.P., den Dulk, M., Ernst, S.R., Jannink, N.T., & Kouwenhoven, T.J., 1999. Benthic foraminifers: proxies or problems? A review of paleocological concepts. Earth Science Reviews, 46: 213-236.

Wolff, T., Grieger, B., Hale, W., Du¨rkoop, A., Mulitza, S., Pa¨tzold, J., & Wefer, G., 1999. On the reconstruction of Paleosalinites. In: Fischer, G., & Wefer, G., (eds.), Use of Proxies in paleoceanography: examples from the South Atlantic. Springer-Verlag, Berlin, 207-228.

Wynd, J.G., 1965. Biofacies of the Iranian oil consortium agreement area. IOOC report, No, 1028. (unpublished)

Zepeda, M.A., 1998. planktic foraminifera diversity, equitability & biostratigraphy of the uppermost Campanian-Maastrichtian, ODP Leg122, Hole 762, Exmoth plateau, NW Australia,eastern Indian Ocean. Cretaceous Reaserch, 19: 117-152.