بررسی روش معرفت دینی از دیدگاه میرزا مهدی اصفهانی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 2، دوره 48، شماره 2، آذر 1395، صفحه 67-96   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v48i2.32683

نویسنده

جواد رقوی^*

جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

میرزا مهدی اصفهانی موسس جریان تفکیک و از چهره‌های مخالف فلسفه در عصر حاضر، در باب وصول به معرفت دینی روش متکلمان، فیلسوفان و عرفا را تخطئه نموده و معتقد است راه جدیدی که مطابق با شریعت است إرائه نموده است. ایشان با تفکیک بین معارف الهی و معارف بشری معتقد است معارف الهی که از طریق توجه به عقل نوری و معرفت فطری و از مراجعه به ظواهر روایات بدست می‌آید تباین کلی با معارف بشری دارد که از برهان منطقی بدست می‌آید. در توجیه این دیدگاه، میرزا مهدی معانی جدیدی از عقل، علم و استدلال إرائه داده و معارف حاصله از این روش را معارف الهی در مقابل معارف بشری می‌نامد. با این وجود در مقام عمل میرزا مهدی بر این دیدگاه پایدار نمانده و بهنگام تبیین و اثبات مدعیات از همان روش استدلال منطقی که وی آن را بشری خوانده، بهره برده است. از جهت دیگر علی‌رغم توصیه فهم متون دینی با ذهنی صافی، برداشت‌های میرزا کاملا مبتنی بر پیش‌فرض‌های تفکیکی ایشان است و در نتیجه در موارد فراوان از ظواهر روایات عدول کرده و احادیث را مطابق دیدگاه‌های خاص و برخلاف ظاهر معنا نموده است. در این نوشتار تلاش گردیده است دیدگاه میرزا مهدی در باب روش معرفت دینی مورد بررسی و نقّادی قرار گیرد و ناسازگاری‌های موجود میان دیدگاه میرزا در مرتبه نظر و در مقام عمل نشان داده شود.

کلیدواژه‌ها

تفکیک؛ روش معرفت دینی؛ معارف الهی؛ معارف بشری؛ عقل نوری؛ علم نوری؛ معرفت بسیط و مرکب

مراجع

ابن سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، شرح خواجه نصیر الدین طوسی، دفتر نشر کتاب، چاپ دوم، ۱۴۰۳ ق.

ابن سینا، حسین بن عبدالله، النجاة، تحقیق دکتر ماجد فخری، بیروت، دار الافاق الجدیدة، چاپ اول، 1405 ق.

اسلامی، حسن، رویای خلوص: باز خوانی مکتب تفکیک، قم، صحیفه خرد، چاپ اول، 1383.

اصفهانی، مهدی، ابواب الهدی، تحقیق حسن جمشیدی، قم، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، 1385.

اصفهانی، مهدی، ابواب الهدی، تحقیق محمد باقر نجفی، چاپخانه سعید، 1364.

اصفهانی، مهدی، اساس معارف القرآن، نسخه خطی آستان قدس رضوی، شماره عمومی 1093.

اصفهانی، مهدی، اعجاز کلام الله المجید، نسخه خطی، محل نگهداری کتابخانه قمر بنی هاشم دامغان، شماره عمومی 199.

اصفهانی، مهدی، الایات و الاخبار الراجعة الی العقل، نسخه خطی، کتابخانه قمر بنی هاشم دامغان، نسخه شماره 195.

اصفهانی، مهدی، تقریرات، محمود حلبی، نسخه خطی استان قدس رضوی، شماره عمومی 12480.

اصفهانی، مهدی، رسالة فی المعاریض، در ضمن رسائل، کتابخانه آستان قدس رضوی، نسخه خطی، شماره عمومی 8471.

اصفهانی، مهدی، غایة المنی، در ضمن رسائل، کتابخانه آستان قدس رضوی، نسخه خطی شماره عمومی 8470.

اصفهانی، مهدی، مصباح الهدی، ضمیمه ابواب الهدی، مقدمه سید محمد باقر نجفی، چاپخانه سعید، 1364.

اصفهانی، مهدی، مواهب السنیه، ضمیمه ابواب الهدی، مقدمه سید محمد باقر نجفی، چاپخانه سعید، 1364.

خرّازی، محسن، بدایة المعارف الالهیة، موسسه نشر اسلامی، چاپ هفتم، 1420 ق.

طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القران، تحقیق احمد حبیب قصیر العاملی، انتشارت مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، 1409 ق.

فارابی، محمد بن محمد، السیاسة المدنیة، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، تهران، انتشارات سروش، چاپ اول، 1376.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الانوار، بیروت، مؤسسه وفاء، 1403 ق.

مفید، محمد بن محمد، تصحیح اعتقادات الامامیه، تحقیق حسین درگاهی، بیروت، دار المفید، چاپ دوم، 1414 ق.

موسوی، محمد رضا، آیین و اندیشه بررسی مبانی و دیدگاه‌های مکتب تفکیک، تهران، انتشارات حکمت، چاپ اول، 1382.

میرعبداللهی، باقر و علی پورمحمدی، نگاهی به مکتب تفکیک، تهران، انتشارات همشهری، چاپ اول، 1384.