نقد نظریه مؤیّد الدّین جَندی در خاتم الاولیاء بودن ابن عربی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 3، دوره 48، شماره 2، آذر 1395، صفحه 109-123   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v48i2.37603

نویسنده

سید حسین سید موسوی^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

یکی از مباحث مهم عرفان نظری در اسلام بحث از خاتم الاولیاء است. عرفا معتقدند هر آنچه در هستی و کائنات وجود دارد مظهری از مظاهر حق تعالی است. خداوند دارای صفات و اسمائی است و هر یک از آن‌ها در جهان نیازمند مظهری است تا خود را نشان دهد. یکی از اسامی مهم خداوند ولیّ است، پس آن نیز نیازمند مظهری است که اولیای الهی مظاهر این ولایت هستند. از آنجا که جهان و مظاهر الهی روزی به پایان می‌رسد، لازم است مظهر اسم ولیّ نیز دارای خاتمی باشد که با ظهور او جهان به پایان برسد. در اینکه این خاتم کیست در آثار ابن عربی از حضرت عیسی (ع)، حضرت مهدی (عج) و خودش نام برده شده است. در این مقاله بر آنیم که دیدگاه مؤیّد الدّین جَندی یکی از شارحان ابن عربی و فصوص الحکم را که اصرار فراوانی بر خاتم بودن ابن عربی دارد، طرح و سپس نقد کنیم و ضمن اشاره‌ای کوتاه به دیدگاه قیصری اثبات کنیم که ابن عربی نمی‌تواند خاتم اولیاء باشد.

کلیدواژه‌ها

ابن عربی؛ جَندی؛ خاتم اولیاء؛ حضرت مهدی (عج)؛ قیصری

مراجع

قرآن کریم

ابن عربی، محمد بن علی، الفتوحات المکیة (اربع مجلدات)، بیروت: دار الصادر، بی‌تا.

ابن عربی، محمد بن علی، دیوان ابن عربی، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، 1423 ق.

ابن عربی، محمد بن علی، عنقاء مُغرِب فی ختم الاولیاء و شمس المَغرِب، تحقیق و تصحیح: عاصم ابراهیم الکیالی الحسینی الشاذلی الدرقاوی، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1426 ق.

ابن عربی، محمد بن علی، فصوص الحکم، تعلیق و تصحیح ابو العلاء عفیفی، تهران: الزهراء، 1366.

احمدی میانجی، علی، مکاتیب الرسول صلّی الله علیه و آله و سلّم، قم: دار الحدیث، 1419 ق.

جندی، مؤیدالدین محمود، شرح فصوص الحکم، تحقیق و تصحیح: سید جلال الدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب، 1423 ق.

حکیم ترمذی، محمد بن علی، ثلاثة مصنفات للحکیم الترمذی (شامل کتاب سیرة الاولیاء، جواب المسائل التی ساله اهل سرخس عنها، جواب کتاب من الری)، تصحیح و تعلیق بیرند راتکه، بیروت: دار النشر فرانتس شتاینر شتوتکارت، 1992 م.

حکیم ترمذی، محمد بن علی، ختم الاولیاء، تحقیق و تصحیح: عثمان اسماعیل یحیی، بیروت: مهد الآداب الشرقیة، 1422 ق.

حکیم ترمذی، محمد بن علی، ختم الاولیاء، وضع حواشیه الشیخ عبد الوارث محمد علی، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1999 م.

خواجوی، محمد، ترجمه فتوحات مکیه ابن عربی، تهران: مولی، 1384.

سبحانی تبریزی، جعفر، مصادر الفقه الإسلامی و منابعه، بیروت: دار الأضواء، 1419 ق.

سید موسوی، سید حسین، «خاتم الاولیاء»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، بهار و تابستان 1378 هجری شمسی، شماره 1 و 2، صص 73-106.

قیصری، داود بن محمود، شرح القیصری علی تائیة ابن الفارض الکبری، تحقیق و تصحیح: احمد فرید المزیدی، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1425 ق.

قیصری، داود بن محمود، شرح فصوص الحکم، تحقیق و تصحیح: سید جلال الدین آشتیانی، تهران: علمی و فرهنگی، 1375 .

قیصری، داود بن محمود، مقدمه‌ی قیصری بر شرح تائیه ابن فارض، (این رساله در مجموعه‌ای با عنوان کلی پشت جلد «نصوص فلسفیة» تحت اشراف دکتر عثمان أمین، و بخش «الحکمة المتعالیة فی الاسلام (نصوص تاریخیه لم تنشر)» تصدیر و تعلیق و تحقیق دکتر عثمان یحیی، با عنوان «کتاب فی علم التصوف» از ص 223 تا 280 چاپ شده است)، مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1976 م.

موحد، محمد علی و صمد موحد، ترجمه فصوص الحکم، تهران: کارنامه، 1385.