حداکثر خشکسالی محتمل مبنایی برای تخمین و حفظ ذخایر استراتژیک آب زیرزمینی

آب و توسعه پایدار

مقاله 14، دوره 4، شماره 2 - شماره پیاپی 9، اسفند 1396، صفحه 121-130   

نوع مقاله: مقاله علمی- ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v4i2.62564

نویسندگان

هاشم درخشان^{* 1}؛ کامران داوری²؛ سید مجید هاشمی ‏نیا¹؛ علی‏ نقی ضیائی¹

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²فردوسی مشهد

چکیده

فشار بر اکوسیستم و کاهش سطح رفاه و معیشت در اجتماعات بشری از مهم‏ترین آثار بلای خشکسالی بوده، که در صورت افزایش شدت و دوام این واقعه، می‏ تواند به یکی از فاجعه‏ بارترین بلایای طبیعی تبدیل گردد. لذا در کشورهای مختلف برای مقابله با شرایط تنش آبی از جمله «خشکسالی‏ های شدید و طولانی‏ مدت» سیاست ‏های متفاوتی «متناسب با اقلیم» خود دارند، اما تقریباً در تمام آن‏ها، آب‏های زیرزمینی به دلیل اطمینان‏ پذیری بالا به عنوان ذخیره استراتژیک برای شرایط تنش آبی شناخته می‏ شود. ذخیره استراتژیک آب زیرزمینی به حجمی از آب زیرزمینی شیرین گفته می‏ شود که بایستی به عنوان ذخیره برای فعالیت‏ های مختلف به ویژه شرب در آبخوان حفظ گردد؛ تا در صورت وقوع «خشکسالی ‏های شدید و طولانی‏ مدت» به تدریج از آن برای رفع نیازهای بشری بهره ‏برداری شود. عدم توجه به حفظ ذخیره استراتژیک می‏ تواند خسارات جبران ‏ناپذیری را به همراه داشته و موجب تغییر مسیر سرنوشت یک جامعه گردد. ذخیره استراتژیک آب زیرزمینی، مهم‏ترین پشتوانه مدیریت تأمین آب در شرایط تنش آبی، مخصوصاً در مناطق خشک و نیمه‏ خشک می‏باشد. متأسفانه سال‌هاست که در ایران این مفهوم به فراموشی سپرده شده است و این منابع آب بی همتا در حال افت مستمر است. این تحقیق به ضرورت بسط مفهوم حداکثر خشکسالی محتمل به عنوان مبنایی برای تعیین حداکثر برداشت از آب زیرزمینی پرداخته، و حفاظت از ذخایر استراتژیک آب زیرزمینی را به عنوان مهم‏ترین عامل برای افزایش تاب ‏آوری توسعه در این شرایط مورد توجه قرار داده است. در نهایت پیشنهاد‏هایی نیز برای مدیریت ریسک خشکسالی براساس این مفهوم ذکر گردیده و ضرورت تدوین برنامه جامع مدیریت ریسک خشکسالی برای هر محدوده مطالعاتی در صورت وقوع خشکسالی‏ های شدید و طولانی ‏مدت مورد تأکید قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

پایداری؛ تاب‏ آوری؛ خشکسالی؛ ذخیره استراتژیک آب زیرزمینی

مراجع

درخشان، ه. 1396. بسط مفهوم «ذخیره استراتژیک» در مدیریت منابع آب و تدوین یک چارچوب برای کاهش مخاطرات خشکسالی ‏های شدید و طولانی براساس این مفهوم. پایان‏ نامه دوره کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.

سایت جمعیت ناجیان آب، مصوبه پانزدهیمن جلسه شورای عالی آب در وزارت نیرو:

http://najianeab.ir/index.php/2015-01-12-17-59-34/ 230-25-1393 (visited 17 July 2017)

شاهدی، م. و طالبی حسین ‏آباد، ف. 1392. ارائه چند شاخص کاربردی به منظور بررسی تعادل منابع آب و پایایی توسعه، نشریه علمی- ترویجی آب و توسعه پایدار، 1: 73-79.

بانک جهانی. 1396. ترجمه گروه مطالعات جهانی اقتصاد کلان و مدیریت مالی خاورمیانه و شمال آفریقا. ناظر اقتصادی ایران بهبود نفت خیر. به سوی امنیت آبی ایران: چالش ‏ها و فرصت‏ ها، منبع:

http://documents.worldbank.org/curated/en/ 475561498863952323/Iran-economic-monitor-oil- driven-recovery (visited 1 march 2018) Barnett J., Matthew R.A., O’Brian K.L. 2010. Global environmental change and human security: an introduction. The MIT Press, Cambridge, MA, pp 3-32.

Brown A. and Matlock M.D. 2011. A Review of Water Scarcity Indices and Methodologies. The Sustainability Consortium, White Paper, University of Arkansas, AR, USA, 106 pp.

Capelli G., Salvati R. and Petita M. 2001. Strategic groundwater resources in northern Latium volcanic complexes(Italy): identification Criteria and purposeful management, integrated water Resources Management. IAHS Publ.no. 272.2001.

Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). 2013.No date. ‘Drought facts’. rome, Italy. Available at fao.org/docrep/017aq191e/aq191e.pdf. (visited 1 march 2018)

Fathian F., Morid S. and Kahya E. 2014. Identification of trends in hydrological and climatic variables in Urmia Lake basin, Iran. Theor Appl Climatol: 1–22 doi: 10.1007/s00704–014–1120–4.

Izady A., Davari k., Ghahraman B., Alizadeh A., Sadeghi M. and Moghaddamnia A. 2012a. Application of panel-data modeling to predict groundwater levels in the Neishaboor Plain, Iran. Hydrogeology Journal 20(3):435-447, DOI: 10.1007/s10040-011-0814-2.

Izady A., Davary K., Alizadeh A., MoghaddamNia, A., Ziaei A.N. and Hasheminia, S.M. 2013. Application of NN-ARX model to predict groundwater levels in the Neishaboor Plain, Iran. Water Resources Management, 27(14): 4773–4794. DOI: 10.1007/s11269-013-0432-y.

Madani K., Aghakouck A. and mirchi A. 2016. Iran’s Socio-economic Drought: Challenges of a Water-Bankrupt Nation, Iranian Studies, 49:6, 997-1016

O’Brian K. and Leichenko R. 2007. Human Security, vulnerability and sustainable adaptation. Human Development Report 2007/2008, Human Development Report Office occasional paper, UN Development Programed, New York

Larry P. and Gerald H. 2005. Climate and the Collapse of Maya Civilization, A series of multi-year droughts helped to doom an ancient culture, American Scientist, 93:322-329.

Langridge R. 2012. “Drought and Groundwater: Legal Hurdles to Establishing Groundwater Drought Reserves in California” Environs: Environmental Law and Policy Journal, 4:34. 1environs.law.ucdavis.edu/issues/36/1/Langridge.pdf. (visited February 12, 2017).

Simonovic S.P. 2009. Managing Water Resources Methods and Tools for a Systems Approach, Published by the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO),pages 233-241.

UNFPA (The United Nations Population Fund), state of world population. 2015. Shelter from the storm, A transformative agenda for women and girls in a crisis-prone world; Adopted from: CRED (Centre for Research on the Epidemiology of Disasters). 2015a. EM-DAT database. http://www.emdat.be/. Accessed 3 November 2015.

UNDP .1994. Human development report: new dimensions of human security. UN Development Program me, New York.

UNESCO – WWAP. 2003. Water for people–water for life .The United Nations World Water Development report 1 (WWDR1). Part of the UN World Water Assessment Program me (WWAP), UNESCO, Paris and Berghahn, New York.

UNESCO - WWAP .2012. Managing water under uncertainty and risk, vol 1. The United Nations World Water Development report 4) WWDR4). Part of the UN World Water Assessment Program me(WWAP), UNESCO, Paris

UNISDR. 2009. Drought Risk Reduction Framework and Practices: Contributing to the Implementation of the Hyogo Framework for Action Geneva. Available at unisdr.org/we/inform/publications/11541.

UNISDR . 2015. Making development sustainable: the future of disaster risk management. Global assessment report on disaster risk reduction. United Nations Office for Disaster Risk Reduction, Geneva.

UN-Water .2013. Water security and the global water agenda: a UN-Water analytical brief. Available at http://www.unwater.org/downloads/watersecurity_analyticalbrief.pdf. Accessed November 2015.

Vrba J. and Verhagen B. 2011. Groundwater for emergency situations: a methodological guide. IHP-VIII, Series on Groundwater no. 3, UNESCO, Paris.

WCED (World Commission on Environment and Development).1987. Our Common Future. (The Brundtland Report). Oxford, UK: Oxford University Press. 383 pages.

Wilhite D.A. and Glantz M.H. 1985. Understanding the drought phenomenon: The role of definitions, Water International, 10(3): 111-120.

Wilhite D.A. 2000. Drought as a Natural Hazard: Concepts and Definitions, University of Nebraska – Lincoln, Chapter 1, 2-6.