واکنش خصوصیات فنومورفولوژیک ارقام عدس (Lens culinaris Medik.) به آبیاری تکمیلی در شرایط مشهد

پژوهش‌های حبوبات ایران

مقاله 3، دوره 4، شماره 2، دی 1392   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/ijpr.v1392i2.41259

نویسندگان

فریده‌سادات حسینی^* ؛ احمد نظامی؛ مهدی پارسا؛ کمال حاج‌محمدنیا قالی‌باف

دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در مناطق خشک و نیمه‌خشکی مانند ایران، آبیاری تکمیلی عاملی مهم در رشد و نمو عدس می‌باشد. به‌منظور بررسی اثر آبیاری تکمیلی بر خصوصیات فنولوژیک و مورفولوژیک سه رقم عدس (Lens culinaris Medik.)، آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد به‌صورت اسپلیت‌بلوک در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. در این آزمایش، آبیاری تکمیلی (آبیاری در تمام مراحل فنولوژی گیاه، انجام یک‌بار آبیاری در هر کدام از مراحل شاخه‌دهی، گل‌دهی، غلافدهی، پُرشدن دانه‌ها و بدون آبیاری طی فصل رشد) به‌عنوان فاکتور اصلی (کرت نواری)، و سه رقم عدس (رباط، کالپوش و گچساران) به‌عنوان فاکتورهای فرعی درنظرگرفته شدند. نتایج نشان داد انجام یک نوبت آبیاری تکمیلی در هر کدام از مراحل گلدهی، غلافدهی و پُرشدن دانه عدس در مقایسه با آبیاری تکمیلی در مرحله شاخه‌دهی، منجر به افزایش معنی‌دار (01/0p≤) دورة رشد زایشی گیاه شد. آبیاری کامل نیز کل دوره رشد گیاه را حدود 12درصد (بر اساس درجه‌روز) نسبت به تیمار بدون آبیاری افزایش داد. اثر متقابل آبیاری×رقم نیز بر رشد رویشی و کل دوره رشد گیاه، معنی‌دار (01/0p≤) بود، به‌طوری‌که در رقم رباط، تأخیر در آبیاری تا مرحله پُرشدن دانه سبب کاهش 5/9درصدی طول دورة رشد رویشی (بر اساس درجه‌روز) نسبت به شرایط آبیاری کامل شد و در رقم کالپوش، آبیاری در مرحلة غلافدهی، تعداد درجه‌روز رشد را حدود 9درصد نسبت به تیمار بدون آبیاری افزایش داد. آبیاری تکمیلی در مرحله گلدهی، تعداد شاخه در بوته را به میزان 14درصد نسبت به تیمار آبیاری در مرحله پُرشدن دانه افزایش داد، در‌حالی‌که آبیاری تکمیلی در مرحله گلدهی سبب افزایش 33درصدی وزن‌خشک شاخه نسبت به تیمار بدون آبیاری شد. همچنین آبیاری تکمیلی در مرحله گلدهی در ارقام رباط، کالپوش و گچساران، وزن‌خشک شاخه را نسبت به تیمار بدون آبیاری به‌ترتیب حدود 17، 31 و 59درصد افزایش داد. اثر متقابل آبیاری×رقم بر طول و وزن‌خشک شاخه و عملکرد دانه در عدس معنی‌دار (01/0p≤) بود. در رقم گچساران، عدم آبیاری سبب کاهش30درصدی طول شاخه در گیاه نسبت به تیمار آبیاری کامل شد، در صورتی‌که این کاهش در رقم کالپوش، حدود 21درصد بود. همچنین آبیاری تکمیلی در مرحله گلدهی طول شاخه را در ارقام رباط، کالپوش و گچساران به‌ترتیب 18، 23 و 27درصد نسبت به تیمار آبیاری تکمیلی در مرحلة پُرشدن دانه افزایش داد. همبستگی مثبت و معنی‌داری بین دورة رشد رویشی و زایشی با طول ساقه (به‌ترتیب *26/0=r و **34/0=r) و دورة رشد زایشی با طول شاخه (*30/0=r)، وزن‌خشک ساقه و شاخه (به‌ترتیب **37/0=r و **41/0=r) و عملکرد دانه (**34/0=r) مشاهده شد. همچنین بین عملکرد دانه با طول ساقه (*32/0=r)، تعداد و طول شاخه (به‌ترتیب **44/0=r و **53/0=r) و وزن‌خشک ساقه و شاخه (به‌ترتیب **42/0=r و **36/0=r) همبستگی مثبت و معنی‌داری وجود داشت. به‌نظر می‌رسد انجام یک نوبت آبیاری تکمیلی در مرحله گلدهی در بهبود خصوصیات رشدی و عملکرد عدس، مؤثرتر بوده است.

کلیدواژه‌ها

رشد رویشی؛ رشد زایشی؛ طول ساقه؛ عملکرد دانه؛ غلافدهی