نقد و بررسی روایات انقطاع نبوت از دودمان یوسف (ع)

علوم قرآن و حدیث

مقاله 8، دوره 51، شماره 1، مرداد 1398، صفحه 181-200   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v51i2.60304

نویسندگان

رسول محمدجعفری^* ؛ مریم صفدری

دانشگاه شاهد

چکیده

از بنیادی‌ترین موضوعات در عقیده راهنماشناسی، باور به عصمت پیامبران است، با این وجود روایاتی- که مقدار آن‌ها نیز اندک نیست- در آثار فریقین انعکاس یافته است که لازمه پذیرش آن‌ها، خدشه دار شدن عقیده عصمت پیامبران الهی است. اگرچه پاره‌ای از این روایات را عالمان و پژوهشگران از نظر سند و متن نقد کرده‌اند، اما همچنان پاره‌ای دیگر از روایات بلا تکلیف مانده‌اند. از جمله چند روایتی است که برابر با مفاد آن‌ها حضرت یوسف (ع) به هنگام ملاقات پدرش یعقوب (ع) تحت تأثیر عظمت زمامداریش از مرکب فرود نیامد و خداوند با خارج کردن نور نبوت از دودمانش، او را تنبیه کرد. برخی از شارحان روایات نیز در صدد توجیه این روایات برآمده و رفتار یوسف (ع) را بر ترک اولی حمل کرده‌اند. در این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی تمام روایات از مصادر اولیه- که در کتاب‌هایی چون کافی، علل الشرایع و امالی گزارش شده- گردآوری گردیده است و آن‌گاه به بررسی اسناد و محتوایی آن‌ها پرداخته است. نتایج تحقیق در بررسی سندی از ضعف اسناد تمام روایات حکایت دارد و در بررسی محتوایی تعارض آن‌ها با دلایل نقلی و عقلی را نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

یوسف(ع)؛ روایات؛ تکبر؛ والدین؛ انقطاع نبوت

مراجع

قرآن کریم، ترجمه: محمد مهدی فولادوند، تهران، دار القرآن الکریم، 1415 ق.

ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، 1385.

ابن بابویه، محمد بن علی، الامالی، تهران، قسم الدراسات الاسلامیة، چاپ اول، 1417 ق.

ابن بابویه، محمد بن علی ، کمال الدین و تمام النعمه، تصحیح: علی اکبر غفاری، تهران، اسلامیه، 1395 ق.

ابن بابویه، محمد بن علی ، من لا یحضره الفقیه، تصحیح: علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.

ابن حزم، علی بن احمد، جمهرة أنساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1403 ق.

ابن عربی، محمد بن عبدلله، احکام القرآن، بی‌جا، بی‌تا.

ابن فارس، أحمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1404 ق.

ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، قاهره، دارالمعارف، بی‌تا.

ابن کثیر، اسماعیل بن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، 1419 ق.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414 ق.

ابوالفتوح رازی، حسین ‌بن ‌علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، بنیاد پژوهش‌های علوم اسلامی، 1408 ق.

بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، قسم الدراسات الاسلامیه، چاپ اول، 1416 ق.

تقی‌الدین حلی، حسن بن علی، الرجال، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1383.

ثعلبی نیشابوری، احمدبن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، 1422 ق.

جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، محقق: محمد صفایی، 1389.

جوادی آملی، عبدالله ، سیره پیامبران در قرآن، محقق: علی اسلامی، 1389.

حقی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.

خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، مرکز نشر آثار شیعه، 1413 ق.

دستغیب، عبدالحسین، گناهان کبیره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سیزدهم، 1379.

ذهبی، محمد بن احمد، سیر أعلام النبلاء، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1406 ق.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دار العلم الدار الشامیه، چاپ اول، 1412 ق.

سلطان‌علیشاه، سلطان‌محمد بن حیدر، بیان السعاده فی مقامات العباده، بیروت، موسسه اعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، 1408 ق.

شیبانی، محمد بن حسن، نهج البیان عن کشف المعانی القرآن، تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، 1413 ق.

صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم، فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، 1365.

طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417 ق.

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، چاپ سوم، 1372.

طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، 1387 ق.

طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، چاپ اول، 1412 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الرجال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1415 ق.

طوسی، محمد بن حسن ، الفهرست، نجف، المکتبه الرضویه، بی‌تا.

عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نورالثقلین، قم، انتشارات اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1415 ق.

عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تصحیح: هاشم رسولی محلاتی، تهران، المطبعة العلمیة،1380.

غزالی، محمدبن محمد، احیاء علوم الدین، بیروت، دارالکتب العربی، 1111 ق.

فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم، هجرت، چاپ دوم، 1410 ق.

فیض کاشانی، محمد محسن ابن شاه مرتضی، المحجة البیضاء، قم، جماعة المدرسین، چاپ چهارم، 1417 ق.

فیض کاشانی، محمد محسن ابن شاه مرتضی ، تفسیر صافی، تحقیق: حسین اعلمی، تهران، الصدر، 1415 ق.

قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصرخسرو، چاپ اول، 1364.

قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم، دارالکتاب، چاپ چهارم، 1367.

کشی، محمد بن عمر، رجال کشی، مشهد، انتشارات دانشگاه مشهد، 1348.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، چاپ دوم، تهران، ناشر اسلامیه، 1362.

مازندرانی، مولی محمد صالح، شرح الکافی، بیروت، دار احیاء تراث العربی، چاپ اول، 1421 ق.

مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1403 ق.

مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی ، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1404 ق.

مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیه، قم، انصاریان، 1384.

مسعودی، علی بن حسین ، مروج الذهب و معادن الجوهر، قم، دارالهجرة، چاپ دوم، 1409 ق.

مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق: عبدالله محمود شحاته، بیروت، دار احیاء التراث، چاپ اول، 1423 ق.

نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1415 ق.