تحلیل استراتژی گفتمان ادبی خطبه شقشقیه

علوم قرآن و حدیث

مقاله 9، دوره 51، شماره 1 - شماره پیاپی 102، مرداد 1398، صفحه 201-224   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v51i2.59625

نویسندگان

سعیده محمودی؛ حسین چراغی وش^* ؛ سید محمود میرزایی الحسینی

دانشگاه لرستان

چکیده

خطبه شقشقیه به عنوان یکی از مهم‌ترین خطبه‌های امام علی علیه السلام همواره مورد توجه پژوهشگران و محققان ادبیات قرار گرفته است و ایشان عموماً با تمرکز بر واحدهای مستقل زبان و بدون در نظر گرفتن بافت موقعیتی ایراد خطبه به بررسی و کشف ابزارهای زیباسازی این اثر ارزشمند همت گماشته‌اند. تحلیل گفتمان که در واقع ادامه سبک شناسی با رویکرد تحلیل سخن در سطوح فراتر از جمله است، ساختارهای مختلف متون ادبی را با عنایت به بافت موقعیتی آن‌ها تحلیل کرده و خارج از بافت موقعیت، آن را غیرقابل تفسیر می‌داند. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و از منظر تحلیل گفتمان ادبی به بررسی ساختارهای مختلف خطبه براساس بافت موقعیتی آن پرداخته است. نتایج نشان می‌دهد که موقعیت ایراد خطبه از قبیل انکار شایستگی‌های حضرت، اتهام کوتاهی ایشان در امر خلافت و قیاس‌های غیر منصفانه ایشان با خلفای سه گانه باعث شده که ساختارهای مختلف خطبه نه به عنوان صرفاً ابزار زیباسازی متن بلکه به عنوان ابزاری در جهت تبیین حقایق، رفع اتهامات و قیاس‌ها، اثبات حقانیت و برتری حضرت علیه السلام و نهایتاً اقناع مخاطب به خدمت گرفته شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه ：تحلیل گفتمان؛ گفتمان ادبی؛ خطبه شقشقیه

مراجع

ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة، به تصحیح: محمد ابوالفضل ابراهیم، نوبت اول، قم، کتابخانه عمومی آیت الله مرعشی نجفی، 1337.

ابن جنی، ابی الفتح عثمان، الخصائص، تحقیق: محمد علی نجار، مصر، مکتبة العلمیة، 1913 م.

ابن جوزی، سبط، تذکرة الخواص، تهران، مکتبة نینوی الحدیثة، بی‌تا.

ابن میثم، علی بن میثم، شرح نهج البلاغة، بی‌جا، دفتر نشر الکتاب، 1362.

انیس، ابراهیم، الاصوات اللغویة، مصر، مکتبة نهضة مصر، بی‌تا.

جرجانی، عبدالقاهر، دلائل الاعجاز فی علم المعانی، بیروت، المکتبة العصریة، 2003 م.

جهنی، زید بن محمد بن غانم، الصورة الفنیة فی المفضیلیات (انماطها، موضوعاتها و مصادرها و سماتها الفنیة) الطبعة الاولی، المدینة المنوره، 1425 ق.

خوئی، ابراهیم بن حسین، الدرّة النجفیة، بی‌جا، بی‌تا.

زارع، آفرین و طاهره طوبایی، «تحلیل خطاب الغدیر علی منهج تحلیل الخطاب الادبی»، فصلیة النقد و الادب المقارن، العدد 4، 1390، صص 102-75.

زرقه، احمد، اصول اللغة العربیة اسرار الحروف، دمشق، دار الحصاد للنشر و التوزیع، 1993 م.

زرکشی، محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، به‌تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، القاهرة، مکتبة دار التراث، الطبعة الثالثة، 1984 م.

شرشار، عبدالقادر، تحلیل الخطاب الادبی، دمشق، اتحاد الکتاب العرب، 2006 م.

شعیری، حمید رضا، تجزیه و تحلیل نشانه-معناشناختی گفتمان، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی و دانشگاه‌ها (سمت)، چاپ دوم، 1389.

شهری، عبد الهادی بن ظافر، استراتیجیات الخطاب مقاربة لغویة تداولیة، بیروت، دار الکتاب الجدیدة المتحدة، 2004 م.

صلح جو، علی، گفتمان و ترجمه، تهران، نشر مرکز، چاپ چهارم، 1385.

عرب، عباس و همکاران، «سبک شناسی خطبه شقشقیه»، همایش نهج البلاغة، 1391، صص 3084-3067.

عودة، خلیل و اسامة عبد الملک ابراهیم عثمان، ظواهر اسلوبیة و فنیة فی سورة النحل، رسالة الماجستیر، جامعة النجاح الوطنیة، نابلس، فلسطین، 2001 م.

عودة، خلیل و معین رفیق احمد صالح، دراسة اسلوبیة فی سورة مریم، رسالة الماجستیر، جامعة النجاح الوطنیة، نابلس، فلسطین، 2003 م.

غروی، محمد، الامثال و الحکم المستخرجة من نهج البلاغة، قم، انتشارات اسلامی، 1365.

فاضلی، مهسا، جایگاه امام علی (ع) در تفسیر و علوم قرآنی، تهران، انتشارات دستان، 1383.

فتوحی رود معجنی، محمود، سبک شناسی، تهران، انتشارات سخن، چاپ اول، 1391.

فرکلاف، نورمن، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه: فاطمه شایسته پیران و همکاران، تهران، وزارت فرهنگ و اسلامی، چاپ سوم، 1379.

فضل، صلاح، بلاغة الخطاب و علم النص، الکویت، عالم المعرفة، 1992 م.

کریپ، رمضان و نصیرة بلحسینی، الصورة الفنیة فی قصة سیدنا یوسف (ع) ، رسالة الماجستیر، جامعة ابی بکر بلقاید، تلمسان، 2006 م.

موسوی، محسن باقر، المدخل الی علوم نهج البلاغة، بیروت، دارالعلوم، الطبعة الاولی، 2002 م.

میلز، سارا، گفتمان، ترجمه: فتاح محمدی، زنجان، هزاره سوم، چاپ دوم، 1388.

نوری، محمد جواد و عالیه محمود یاسین، الدرس الصوتی فی التراث البلاغی العربی حتی النهایة القرن الخامس الهجری، رسالة الماجستیر، جامعة النجاح الوطنیة، 2003 م.

ولوی، علی محمد و شهلا بختیاری، «سیاست مذهبی خلفای راشدین»، فصلنامه تاریخ اسلام، سال دوم، 1389، شماره 6.

هاشمی خوئی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (الخوئی)، به تصحیح: سید ابراهیم میانجی، تهران، مکتبة الاسلامیة، نوبت چهارم، 1358.

هاشمی، احمد، جواهرالبلاغة، بی‌جا، انتشارات اسماعیلیان، الطبعة الاولی، 1383.