توصیف برخی هنجارهای زبانی مترجمان ادبی ایران از آغاز مشروطه تا کنون

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 3، دوره 51، شماره 4، بهمن 1397، صفحه 49-84   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.v51i4.78136

نویسندگان

محبوبه نورا¹؛ علی خزاعی فرید^{* 2}

¹گروه زبان انگلیسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

²گروه زبان انگلیسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

اگرچه ترجمه بالنفسه دارای ماهیت تاریخی است، پژوهش دربارة جنبه‌های تاریخی آن یا به‌عبارتی «تاریخ‌نگاری» ترجمة بحثی نسبتاً جدید است و تاکنون در این زمینه نسبت به دیگر حوزه‌های پژوهشی ترجمه کار چندانی صورت نگرفته است تا حدی که می‌توان گفت وضعیت تاریخ ترجمه قابل قیاس با تاریخ‌نگاری در سایر رشته‌ها نیست. این پژوهش، در چارچوب مطالعات توصیفی ترجمه یعنی نظریة توری در مورد هنجارها و قوانین ترجمه، اون‌زهر در باب رپرتوای فرهنگی و مطالعات پیکره‌ای در ترجمه انجام شده است. هدف این پژوهش توصیف هنجارهای زبانی سه نسل از مترجمان ادبی ایران است. در این پژوهش هفت هنجار زبانی، ترکیب قید و صفت، واژگان عربی، گرته‌برداری نحوی، تنوع قیود توصیف‌کنندة افعال ناقل، تنوع فعل ناقل، نقطه‌ویرگول و خط تیره در سه پیکره از سه نسل مترجم ادبی پس از مشروطه انتخاب و بررسی شد. یافته‌های این پژوهش نشان داد که با گذشت زمان، بسامد ترکیب قید و صفت، واژگان عربی، قیود توصیف‌کنندة افعال ناقل، افعال ناقل غیر از «گفت»، گرته‌برداری نحوی، نقطه‌ویرگول و خط تیره بیشتر شده است. یافته‌ها براساس سنت ترجمه، امکانات زبان فارسی و توانمندی‌های مترجمان سه دوره واکاوی شد.
 

کلیدواژه‌ها

هنجارهای زبانی؛ مترجمان ادبی؛ تاریخ‌نگاری ترجمه؛ مطالعات پیکره‌ای

مراجع

استکی، آ. (1388). آزمون فرضیة ساده‌سازی: بررسی ویژگی‌های ساده‌سازی در متون اقتصادی ترجمه‌شده و ترجمه‌نشده. پایان‌نامة کارشناسی ارشد. دانشگاه اصفهان، اصفهان.

امین، س. ح. (1384). ادبیات معاصر ایران. تهران: دایره‌المعارف ایران‌شناسی.

امینی، ا.، و نیازی، ش. (1392). ماهیت و پیامدهای تحول معنایی واژگان عربی در زبان فارسی. جستارهای زبانی، 6(2)، 53-76.

آذرنگ، ع. (1394). تاریخ ترجمه در ایران، از دوران باستان تا پایان عصر قاجار. تهران: ققنوس.

آرامش‌پور، ع. (1392). بررسی سیر تحول تأثیر زبان عربی بر نظم و نثر فارسی از نیمة قرن سوم هجری تا پایان قاجاریه. رسالة دکتری. دانشگاه شهید چمران اهواز.

بابازاده، ش. (1374). ویژگی‌های کتابهای چاپ سربی دورة قاجار موجود در کتابخانة ملی جمهوری اسلامی ایران. پایان‌نامة کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران، تهران.

بهزادی، م.، خزاعی‌فر، ع.، و خوش‌سلیقه، م. (1395). تحول افعال ناقل در متون روایی فارسی در اثر ترجمه. زبان و ادبیات فارسی، 81، 7-32.

پولاک، ی. ا. (1361). سفرنامة پولاک. ترجمة کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی.

حسینی، م. (1387). تأثیرپذیری‌های سهروردی از حدیقه سنایی در آفرینش داستان‌های رمزی و تفاوت مصداق پیر در نظرگاه این دو در ماجرای «دیدار با پیر». پژوهش‌های ادبی، 22، 39-54.

حیاتی آشتیانی، ک.، و شیرازی‌نژاد، س. (1392). میانگین طول جملات در ترجمة متون مطبوعاتی. بوطیقا، 1(3)، 23-34.

خاتمی، ا.، و اصغری طرقی، م. (1391). سایة نثر قاجار بر شیوة نگارش فارسی امروز. ادب فارسی، 2(2)، 21-43.

خزاعی‌فر، ع. (1386). نگاهی دیگر به گتسبی بزرگ. مترجم، 45، 29-33.

خزاعی‌فر، ع.، و فتح‌اللهی، م. (1389). تأثیر ترجمة رمان‌های مدرن انگلیسی بر هنجار سبکی طول جمله در رمان فارسی (موردپژوهیِ نُه رمان کلاسیک و مدرن). مطالعات زبان و ترجمه، 1(3)، 37-58.

خسروبیگی، ه.، و فیضی، م. خ. (1391). ترجمه در دورة قاجار (از 1210 ق. تا پایان دورة مظفری). ادب فارسی، 2(2)، 125-146.

رضایی، ر. (1397). دانش فارسی در رشتة مترجمی زبان انگلیسی: اهمیت، وضعیت و راهکارهای بهبود. مطالعات ترجمه، 62، 7-20.

رضایی، و.، و رحیمی، م. (1392). بررسی مهجورشدگی واژگان عربی در مطبوعات زبان فارسی در سدة اخیر. مطالعات زبان و گویش‌های غرب ایران، 1(2)، 15-30.

رنجبران، ف. (1390). بررسی و تحلیل معیارها و عوامل سره‌نویسی در زبان فارسی از مشروطه تا سال 1385 ه. ش. پایان‌نامة کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس، تهران.

سمیعی گیلانی، ا. (1396). گرته‌برداری، گفت‌وگو با خزاعی‌فر. مترجم، 63، 2۵-۳۱.

صابونچی، م. (1394). اهمیت شناخت فرهنگ در ترجمه با استناد به چند نمونه. پژوهش‌های زبان‌شناختی در زبان‌های خارجی، 5(2)، 333-351.

صالحی، ز. (1391). بررسی مقایسه‌ای متون سیاسی ترجمه‌شده و اصلی فارسی از لحاظ تراکم واژگان، طول جملات و ضریب تعداد کلمات متفاوت در یک متن. پایان‌نامة کارشناسی ارشد. دانشگاه شیخ بهایی، اصفهان.

صلحجو، ع. (1393). در باب علایم سجاوندی. مترجم، 54، 33-43.

عطرفی، علی اکبر و منیژه افرازنده (1389). سره‌گرایی در تاریخ ادب فارسی. تاریخ ادبیات، 64، 161-188.

غفاری، م. (1378). پدیده‌های قرضی در زبان فارسی (فرانسه، انگلیسی) از مشروطه تا امروز. پایان‌نامة کارشناسی ارشد. دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد.

غمخواه، ا.، و خزاعی‌فرید، ع. (1390). مقایسة کمی سبک متن اصلی و متن ترجمه‌شده (مورد پژوهی: سه ترجمه از «پیامبر» و یک ترجمه از« غربزدگی»). مطالعات زبان و ترجمه، 2(3)، 103-118.

فرشیدورد، خ. (1382). دستور مفصل امروز بر پایة زبان‌شناسی جدید. تهران: سخن.

فوئنتس، ک. (1383). مرگ آرتمیو کروز. ترجمة مهدی سحابی. تهران: آگاه.

قدیانی، س. (1391). بررسی همگانی‌های ترجمه در متون ترجمه‌شده از انگلیسی به فارسی در ادبیات کودک و نوجوان. پایان‌نامة کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران، تهران.

نجفی، ا. (1361). آیا زبان فارسی در خطر است؟ نشر دانش، 14، 4-15.

نورا، م. (1393). تحول افعال ناقل در متون روایی فارسی در اثر ترجمه. مترجم، 23(54)، 79-98.

هاشمی میناباد، ح. (1388). خیام به روایت ادوارد هنری وینفیلد. معارف، 67، 88-98.

هاشمی میناباد، ح. (1395). فعل «گفتن» در ترجمه از فارسی به انگلیسی. مترجم، 25(60)، 67-73.

همتی، ش.، سلیمی، ع.، و عابدی، ح. (1394). سبک‌شناسی رمان آن مادیان سرخ‌یال نوشتة محمود دولت‌آبادی. متن‌پژوهی ادبی، 64، 111-147.

یعقوبی جنبه‌سرایی، پ.، و منتشلو، م. (1391). سهم علائم ویرایشی در داستان‌نویسی پسامدرن فارسی. ادب‌پژوهی، 22، 155-171.

 

Azadibougar, O. (2010). Translation historiography in the modern world: Modernization and translation into Persian. Target, 22(2), 298-329.

Baker, M. (2000). Towards a methodology for investigating the style of a literary translator. Target, 12(2), 241-266.

Biber, D., Conrad, S., & Leech, G. (2002). Longman student grammar of spoken and written English. Harlow, England: Longman.

Haddadian-Moghaddam, E. (2014). Literary translation in modern Iran: A sociological study. Amsterdam, the Netherlands: John Benjamins.

Heine, B., & Tania, K. (2006). The Changing Languages of Europe. New York: Oxford University Press.

Huddleston, R., & Pullum, G. K. (2002). The Cambridge grammar of the English language. Cambridge, England: Cambridge University Press.

Laviosa, S. (2002). Corpus-based translation studies: Theory, findings, applications. New York, NY: Rodopi.

Leech, G., & Short, M. (2007). Style in Fiction, A Linguistic Introduction to English Fictional Prose (Second Edition: A Linguistic Introduction to English Fictional Prose). UK: Pearson Longman.

Malamatidou, S. (2013). Passive voice and the language of translation: A comparable corpus-based study of modern Greek popular science articles. Meta, 58(2), 261-478.

Malinova, I. (2010). Authorial style in translation: White Teeth by Zadie Smith (Unpublished master’s thesis). Masaryk University, Brno, Czech Republic.

Mustonen, M. (2010). I mean like Sheila's friends are quite sort of glam and Sheila's very glamorous – A multivariable corpus study on intensifiers in British English (Unpublished master’s thesis). University of Eastern Finland, Kuopio, Finland.

Plechackova, J. (2007). Passive voice in translation: A corpus-based study. (Unpublished master’s thesis). Masaryk University, Brno, Czech Republic.

Rowley-Jolivet, E. (2001). Activating the passive – A comparative study of the passive in scientific conference presentations and research articles. Grammar and Specialized Translation, 20(4), 38-52.

Sharp, G. (2012). That is so feminine! An investigation of intensifiers as characteristics of female speech through the use of so and really in modern television programming. Griffith Working Papers in Pragmatics and Intercultural Communication 5, 14-20.

Toury, G. (1995). Descriptive translation studies and beyond. Amsterdam, the Netherlands: John Benjamins.

Twan, L. T. (2010). Strategies for translating the passive structure in scientific discourse. English Language Teaching, 6(7), 97-107.

Vaicenoniene, J. (2011). Lithuanian literature in English: A corpus-based approach to the translation of author-specific neologisms (Unpublished doctoral dissertation). Vytautas Magnus University, Kaunas, Lithuania.

Xin, L. (2010). An investigation on grammatical and lexical problems in the English-Chinese document translation in the United Nations (Unpublished master’s thesis). University of Queensland, Queensland, Australia.

 

ترجمه‌ها

استر، پ. (1386). مون پالاس. ترجمة لیلا نصیری‌ها. تهران: افق.

اوستین، ج. (1388). اما. ترجمة رضا رضایی. تهران: نشر نی.

ایشی‌گورو، ک. (1375). بازمانده روز. ترجمة نجف دریابندری. تهران: کارنامه.

ایشی‌گورو، ک. (1394). غول مدفون. ترجمة امیرمهدی حقیقت. تهران: چشمه.

بارگاس یوسا، م. (1381). مرگ در آند. ترجمة عبدالله کوثری. تهران: آگه.

بالداچی، د. (1394). تابستان آن سال. ترجمة شیرین قندهاری. تهران: آموت.

براون، د. (1388). نماد گمشده. ترجمة شبنم سعادت. تهران: افراز.

پارگاس یوسا، م. (1381). مرگ در آند. ترجمة عبدالله کوثری. تهران: آگاه.

پانسیه، د. (1311). شرح‌حال خاطرات مادمازل. ترجمة محمدحسن اعتمادالسلطنه.

پروست، م. (1378). زمان بازیافته. ترجمة مهدی سحابی. تهران: مرکز.

پروست، م. (1378). زمان بازیافته. ترجمة مهدی غبرایی. تهران: آگاه.

پلوین، و. (1392). آمون را. ترجمة پیمان خاکسار. تهران: زاوش.

پلوین، و. (1392). آمون را. ترجمة پیمان خاکسار. تهران: زنوش.

تالستوی، ل. (1377). جنگ و صلح (کتاب اول). ترجمة سروش حبیبی. تهران: نیلوفر.

جویس، ک. و. (1393). عشق تابستانی. ترجمة خجسته کیهان. تهران: پارسه.

جیمز، پ. د. (1389). عمارت معصوم. ترجمة شیوا مقانلو. تهران: کتابسرای تندیس.

جیمز، پ. د. (1396). مرگ به پمبرلی می‌آید. ترجمة فرناز تیمورازف. تهران: قطره.

داستایفسکی، ف. (1387). برادران کارامازوف (جلد اول). ترجمة صالح حسینی. تهران: ناهید.

دوبالزاک، ا. (1342). اوژنی گرانده. ترجمة عبدالله توکل. تهران: زوار.

دوما، ا. (1306). سه تفنگدار. ترجمة محمدطاهر میرزا.

دوما، ا. (1323). هانری چهارم. ترجمة محمدامین دفتر.

دوما، ا. (1324). هانری سوم. ترجمة سردار اسعد بختیاری.

دوموریه، د. (1344). ربه‌کا، ترجمة پرویز شهباز. تهران: جامی.

دوئل، آ. ک. (1378). دره وحشت. ترجمة مژده دقیقی. تهران:هرمس.

دیکنز، چ. (1338). آرزوهای بزرگ. ترجمة ابراهیم یونسی. تهران: نسل.

رنه لوساژ، آ. (1311). ژیل بلاس. ترجمة محمدخان کرمانشاهی. تهران: بی‌نا.

رنولدز، ج. (بی‌تا). بوسه عذرا. ترجمة سید حسین شیرازی ابوالمعالی. تهران: بی‌نا.

زواکو، م. (1306). پسر پاردایان. ترجمة میرزا حبیب آقا عین‌الملک.

ست، و. (1388). شوهر دلخواه. ترجمة مهدی غبرایی. تهران: چکاوک.

سروانتس، م. (1338). دن کیشوت. ترجمة محمد قاضی. تهران: گلشن.

علی‌بخش م. (1301). ترجمة تاریخ حیات فوبلاس. تهران: بی‌نا.

فنلن، ف. (1304). تلماک. ترجمة ناظم‌العلوم. تهران: بی‌نا.

کامو، آ. (1386). طاعون. ترجمة رضا سیدحسینی. تهران: نیوفر.

کانن دوئل، آ. (1372). برق نقره‌ای. ترجمة کریم امامی. تهران: طرح نو.

کانن دوئل، آ. (1378). دره وحشت. ترجمة مژده دقیقی. تهران: هرمس.

کستلر، آ. (1380). ظلمت در نیمروز. ترجمة اسدالله امرایی. تهران: نقش و نگار.

گارسیا مارکز، گ. (1367). صد سال تنهایی. ترجمة بهمن فرزانه. استکهلم: آرش.

گاری، ر. (1393). پرندگان می‌روند در پرو بمیرند. ترجمة سمیه نوروزی. تهران: چشمه.

گراپرل، (1310). سرگذشت گراپرل. ترجمة منوچهر بن عمادالدوله. تهران: بی‌نا.

لومینا، ژ. (1315). پسر کنت مونت کریستو. ترجمة خلیل خان ثقفی (اعلم‌الدوله).

مارتن دوگار، ر. (1379). خانواده تیبو. ترجمة ابوالحسن نجفی. تهران: نیلوفر.

ماریاس، خ. (1393). قلبی به این سپیدی. ترجمة مهسا ملک‌مرزبان. تهران: چشمه.

ملویل، ه. (1344). موبی دیک یا وال سفید. ترجمة پرویز داریوش. تهران: امیرکبیر.

موراکامی، ه. (1394). تسوکورو تازاکی بی‌رنگ و سال‌های زیارت او. تهران: ققنوس.

موریه، ج. (1312). سرگذشت حاجی‌بابای اصفهانی. ترجمة میرزا حبیب اصفهانی. تهران: بی‌نا.

هوگو، و. (1303). تیره‌بختان. ترجمة یوسف اعتصام‌الملک. تهران: بی‌نا.

ورن، ژ. (1313). میشل استرگف. ترجمة اوانس‌خان. تهران: بی‌نا.

ورن، ژ. (1316). سفر هشتادروزه دور دنیا. ترجمة میرزا حسین‌خان ذکاءالملک. تهران: بی‌نا.