بررسی شرایط سینوپتیکی و ترمودینامیکی توفان تندری منجر به سیل شدید 28 تیرماه سال 1394 در البرز مرکزی

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 3، دوره 5، شماره 2 - شماره پیاپی 18، تیر 1395، صفحه 127-142   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v5i2.51392

نویسندگان

علی اکبر رسولی؛ علی محمد خورشید دوست؛ مجتبی فخاری واحد^*

دانشگاه تبریز

چکیده

توفان‌های تندری نوعی از توفان است که عموماً با ابرهای همرفتی و معمولاً با سیلاب‌های لحظه‌ای و گاهی تگرگ و باد شدید همراه هستند. ابرهای مربوط به توفان‌های همرفتی در بیشتر مناطق مشاهده می‌شوند، اما درصد کوچکی از این توفان‌های همرفتی تولید شرایط هوای سخت و سیل‌های ناگهانی را می‌کنند و خسارات زیادی به بار می‌آورند. یکی از این توفان‌های تندری مرگ‌بار، توفان تندری 28 تیرماه 1394 است که دارای خسارات مالی و جانی فراوانی بود. در این پژوهش به بررسی شرایط سینوپتیکی و ترمودینامیکی این توفان تندری پرداخته شده است. هدف از انجام این پژوهش پیش‌بینی احتمال وقوع توفان تندری، تعیین شدت توفان احتمالی، تعیین مکان توفان همرفتی و ارتباط آن با سامانه‌های سینوپتیکی بوده است. در این راستا از داده‌های NCEP/NCAR، تصاویر ماهواره‌ای NOVA/AVHRR، داده‌های جو بالا و نرم‌افزارهای GRADS، ENVI، RAOB و ArcGIS برای رسیدن به اهداف فوق استفاده شد. نتایج این پژوهش نشان داد که شرایط سینوپتیکی مساعد برای وقوع توفان تندری ازجمله کم‌فشار تراز دریا، ناوه تراز میانی، همگرایی رطوبت و وجود رطوبت در لایه‌های پایینی جو وجود دارد. همچنین هسته اصلی توفان که بین کرج و قزوین قرار دارد با مرکز بیشینه امگای منفی تراز 500 هکتوپاسکال منطبق است. نتایج شاخص‌های ناپایداری برای ساعت 00UTC نشان داد که شاخص‌های KO، KI، JI و VT شدت ناپایداری را قوی و توفان همرفتی شدید را پیش‌بینی کرده‌اند. 6 شاخص نیز ناپایداری(توفان همرفتی) متوسط و فقط دو شاخص توفان همرفتی ضعیف را پیش‌بینی کرده‌اند. نرم‌افزار RAOB حداکثر سرعت قائم در این ساعت را 30 متر بر ثانیه برآورد کرده است که نشان‌دهنده صعود شدید و درنتیجه وقوع توفان تندری شدید است.

کلیدواژه‌ها

سیل؛ سینوپتیک؛ شاخص‌های ناپایداری؛ توفان تندری؛ البرز مرکزی

مراجع

ایران پور، فخرالدین؛ حنفی، علی؛ 1394. تحلیل همدیدی و ترمودینامیکی توفان‌های تندری در ایستگاه هواشناسی همدان، جغرافیا و مخاطرات محیطی. سال 4. شماره 13. صص 115-132.

برنا، رضا؛ فاخر نسب، احمد؛ 1391. بررسی شاخص‌های ناپایداری Li، LCL وK در وقوع توفان‌های تندری در ایستگاه دزفول.اولین همایش ملی جغرافیا. مخاطرات محیطی و توسعه پایدار.اهواز - دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز.

جلالی، اروج؛ رسولی، علی اکبر؛ ساری صراف، بهروز؛ 1385. توفان‌های تندری و بارش‌های ناشی از آن در محدوده شهر اهر. مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی. شماره 24. صص 33-18.

سجادی، آمنه؛ 1387. تحلیل ترمودینامیکی و سینوپتیکی بارش‌های سیلاب ساز استان کرمانشاه، فصلنامه جغرافیایی سرزمین. سال پنجم. شماره 19. صص 93-104.

صالحی، حسن؛ 1390. بررسی شاخص‌های ناپایداری هنگام وقوع ناپایداری‌های شدید با استفاده از داده‌های جو بالای مشهد. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه فردوسی مشهد. ص 116.

صالحی، حسن؛ ثنایی نژاد، حسین؛ موسوی بایگی، محمد؛ 1393. بررسی شاخص‌های ناپایداری هنگام وقوع پدیده‌های آب و هوایی مخرب در مشهد. جغرافیا و مخاطرات محیطی. شماره نهم. صص 113-123.

عسگری، احمد؛ محبی، فرشته؛ 1389. مطالعه آماری- همدیدی توفان‌های تندری در استان خوزستان.چهارمین کنفرانس منطقه‌ای تغییر اقلیم. 29 آذر تا 1 دی. تهران. صص 111- 119.

موسوی بایگی، محمد؛ اشرف، بتول؛ 1389. بررسی و مطالعه نمایه قائم هوای منجر به بارندگی‌های مخرب تابستانه (مطالعه موردی: مشهد. نشریه آب و خاک. جلد24. شماره 5. صص 1036-1048.

میرموسوی، حسین؛ اکبرزاده، یونس؛ 1388. مطالعه شاخص‌های ناپایداری در تشکیل تگرگ در ایستگاه هواشناسی تبریز. مجله فضای جغرافیایی. سال نهم. شماره 25. صص 95-108.

Adler, R. F., & Fenn, D. D. (1978). Thunderstorm Intensity as Determined from Satellite Data. Journal of Applied Meteorology, 18, 502-517.

Barnes, G. M. )2010(. Meteorological hazards in the Tropics: Severe convective storms and flash floods. Chapter in Tropical Meteorology, Encyclopedia of Life Support Systems (EOLSS) (www.eolss.net), sponsored by the UNESCO, 109 pp.

Buechler, D. E., Koshak, W. J., Christian, H. J., Goodman, S. J. (2014). Assessing the performance of the Lightning Imaging Sensor (LIS) using deep convective clouds. Atmospheric Research, 135–136, 397–403.

Changnon, A. S. & Changnon, D. (2001). Long term fluctuation in thunderstorm activity in the United States. Climatic Change, 50( 4), 489-503.

Genio, A.D. D. (2000). Observed and simulated vertical structure of tropical convective storms: Implications for GCM Parameterization. Tenth ARM Science Team Meeting proceedings, San Antonio, Texas, March 13-17.

Gottlieb, R. (2009). Analysis of stability indices for severe thunderstorms in the Northeastern United States (Unpublished doctoral dissertation).‏ Cornell University, Ithaca, New York.

Klimowski, B. A., & Bunkers, M. J. (2002). Comments on satellite observations of a severe supercell thunderstorm on 24 July 2000 made during the GOES-11 science test. Weather and Forecasting, 17(5), 1111-1117.‏

Levizzani, V., & Setva K. M. (1996). Multispectral, high-resolution satellite observations of plumes on top of convective storms. Journal of the Atmospheric Sciences, 53, (3), 361-369.

Morales, C. A., & Anagnostou, E. N. (2003). Extending the capabilities of rainfall estimation from satellite infrared via a long-range lightning network observations. Journal of Hydrometeorology, 4, 141–159.

Nisi, L., Ambrosetti, P., & Clementi, L. (2012). Combining satellite, radar and NWP data for severe convection nowcasting over the Alpine area. The Seventh European Conference on Radar in Meteorology and Hydrology, Toulouse, France, from 25th to 29th June 2012.

Pajek M., Iwanski R., König M., & Struzik P. (2008). Extreme convective cases: The use of satellite products for storm nowcasting and monitoring. EUMETSAT Meteorological Satellite Conference, Darmstadt, Germany.

Rasuoli, A. A.(1996). The temporal and spatial study of thunderstorm rainfall in the greater Sydney region (Unpublished doctoral dissertation). University of Wollongong, Wollongong, New South Wales.

Setvak, M., Rabin, R. M., Doswell, C. A., &Levizzani, V. (2003). Satellite observations of convective storm tops in the 1.6, 3.7 and 3.9 μm spectral bands.Atmospheric Research, 67, 607-627.