Study of the Concept of Zealotry and Extremism in Devotional Views of Ḥāfiẓ Rajab Bursī

جستارهایی در فلسفه و کلام

Article 2, Volume 49, Issue 1 - Serial Number 98, December 2017, Pages 73-100   

Document Type: Original Article

DOI: 10.22067/philosophy.v0i0.35155

Authors

Mahboubeh Saqqab Gandomabadi^* ; Sayyid Hosein Seyedi; Muhammad Javad Enayati Rad; Sayyid Murtaḍā Ḥusaynī Shāhrūdī

Ferdowsi University of Mashhad

Abstract

Ḥāfiẓ Rajab Bursī is one of the Shi’ite mystics who has high views on the sublime spiritual stations and excellences of Imam Ali (A.S.). Some of the scholars of his time and after him have accused him of zealotry. Some others like Imam Khomeini, ‘Allāma Ḥasanzāda and ‘Allāma Amīnī, have undertaken to defend him and ward off his accusation.
The main topic of the present writing is to study the concept of zealotry and extremism in Bursī’s devotional views about Amīr al-Mu’minīn Ali (A.S.), especially in his devotional Qur’anic interpretations. Thus, some of his most important views in all his works are examined in order to clarify whether the devotional views of this mystic about Imam Ali (A.S.) is zealous, and if they are so, is this zealotry heretic or non-heretic? If they are not zealous, why have some accused him of zealotry and extremism? This study has been carried out by tracing the roots of the concept of ghuluww (zealotry) and its dimensions in Si’ite theology; and since most of the devotional views of this thinker are presented in his Mashāriq al-Anwār al-Yaqīn, this book has been more taken into consideration. The findings of this research is warding off his accusation of zealotry both as heretic and non-heretic in his Qur’anic thoughts and interpretations, although as ‘Allāma Majlisī has said, there are subjects found in the thoughts of this thinker that makes him exclusive in expressing them. Further details are to be sought in the article.

Keywords

Shaykh Ḥāfiẓ Rajab Bursī; Mashāriq al-Anwār al-Yaqīn; secrets of Amīr al-Mu’minīn; devotional thoughts; heretic zealotry; non-heretic zealotry

References

قرآن کریم.

ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبةالله، شرح نهج البلاغه، قم، نشر کتابخانه آیه الله المرعشی، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم،1377 ق.

ابن بابویه، محمد بن علی، عیون اخبارالرضا، نجف، المطبعة الحیدریه،1390.

ابن عربی، محمد بن علی، تفسیر ابن عربی، بیروت، دارالحیاء التراث العربی، 1422 ق.

ابن غضائری، احمد بن حسین، الرجال، قم، دارالحدیث، تحقیق محمد رضا حسینی جلالی، 1422 ق.

ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، غریب القرآن، بی‌جا، بی‌تا.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، قم، نشر ادب الحوزه، 1405 ق.

ابوحاتم رازی، احمد بن حمدان، الزینه فی الکلمات الاسلامیه العربیه، تحقیق عبدالله سلوم السامرائی، ضمیمه کتاب الغلو والفرق الغالیه، بغداد، دارالوسط للنشر، 1928 م.

استرآبادی، علی، تأویل الایات الظاهره، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1409 ق.

اشعری، سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، موسسه مطبوعاتی عطائی، 1963 م.

اشکوری، محمد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، تهران، دفتر نشر داد، 1373.

افندی، عبدالله بن عیسی بیگ، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم، 1401 ق.

امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، بی‌نا، 1403 ق.

امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، بیروت، بی‌نا، 1387 ق.

بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، 1416 ق.

بهبودی، محمد باقر، سیره علوی، تهران، کتاب فروشی اسلامیه، 1368.

جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم، سازمان تبلیقات اسلامی، 1369.

جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، بیروت، دارالعلم للملائین، تحقیق احمد بن عبدالغفور عطار، 1407 ق.

حافظ برسی، رجب بن محمد، اسرار الائمه، مرکز احیاء التراث اسلامی، نسخه خطی، کتابخانه تخصصی امیر المومنین مشهد مقدس.

حافظ برسی، رجب بن محمد ، الدر الثمین فی خمسماته آیه نزلت فی مولانا امیرالمؤمنین، بیروت – لبنان، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1424 ق.

حافظ برسی، رجب بن محمد ، الفین فی وصف الکونین، کتابخانه تخصصی امیر المومنین مشهد مقدس، نسخه خطی 1098 ق.

حافظ برسی، رجب بن محمد ، تفسیر سوره اخلاص، نسخه خطی، کتابخانه ملی ایران.

حافظ برسی، رجب بن محمد ، خواص اسماء الحسنی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، جلد 10، عبدالهادی حائری.

حافظ برسی، رجب بن محمد ، دیوان اشعار، نسخه خطی، 540 بیت آن در آخر مشارق موجود است.

حافظ برسی، رجب بن محمد ، فضائل امیرالمؤمنین و ائمه معصومین، نسخه خطی/2، کتابخانه تخصصی امیر المومنین مشهد مقدس.

حافظ برسی، رجب بن محمد ، لوامع انوارالتمجید و جوامع اسرار توحید، نسخه خطی، مدرسه نواب مشهد، بی تا، شماره 6779.

حافظ برسی، رجب بن محمد ، مشارق الامان و لباب حقائق ایمان، تحقیق عبد الرسول زین الدین، بیروت، دارالمحجه البیضاء، 1430 ق.

حافظ برسی، رجب بن محمد ، مشارق انوار الیقین فی اسرار امیرالمؤمنین (ع)، تهران، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اهل بیت (ع)، بی‌تا.

حر عاملی، محمدبن حسن، أمل الامل، چاپ احمد حسینی، قم، 1362.

حسن زاده آملی، حسن، خیر الاثر در رد جبر و قدر، مرکز انتشارات دفتر تبلیقات اسلامی حوزه علمیه قم، 1378.

حسنی، هاشم معروف، الموضوعات فی الآثار و الاخبار، بیروت، 1973 م.

حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم، انتشارات اسماعیلیان، 1415 ق.

خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد او مدینه السلام، بیروت، دارالکتب العلمیه، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، 1417 ق.

خمینی، روح الله، آداب الصلاه (آداب نماز)، بی‌جا، بی‌تا.

خمینی، روح الله ، شرح چهل حدیث، مرکز نشر فرهنگی رجاء، بی‌تا.

خوانساری، محمدباقربن زین العابدین، روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، قم، 1390 ـ 1392.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، معجم مفردات الفاظ القرآن، تحقیق ندیم مرعشلی، بی‌جا، المکتبه المرتضویه لاخبار الآثار الجعفریه، بی‌تا.

سبحانی، جعفر، بحوث فی الملل و النحل، قم، لجنه اداره الحوزه العلمیه، 1413 ق.

سلطانعلیشاه، سلطانمحمد بن حیدر، تفسیر بیان السعاده، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1408 ق.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی، 1404 ق.

شبر، عبد الله، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، مکتبة الألفین، کویت، 1407 ق.

شیبی، کامل مصطفی، الصله بین التصوف و الشیعه، مصر، 1969 م.

صفری فروشانی، نعمه الله، «مقاله غلو» از کتاب دانش نامه امام (ع)، ج 3، نبوت و امامت، زیر نظر علی اکبر رشاد، تهران، مرکز نشر آثار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1380.

طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1417 ق.

طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفه الرجال المعروف برجال کشی، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، بی‌تا.

فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم السامری، بی‌جا، موسسه دارالهجره، 1409 ق.

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، تهران، انتشارات صدر، 1415 ق.

قطب، سید، فی ظلال القرآن، بیروت، دارالشروق، 1412 ق.

قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1368.

قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم، دار الکتاب، 1367.

کاشانی، فتح‌الله بن شکرالله، خلاصه المنهج، تهران، انتشارات اسلامیه، 1373.

گرامی، محمد هادی، بازخوانی مفهوم غلو در اندیشه جریان‌های متقدم امامی، انتشارات دانشگاه امام صادق، 1391.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الانوار، تصحیح عبدالرحیم ربانی شیرازی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1388 ق.

مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، المکتبه الحیاه، بی‌تا.

مشکور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، با مقدمه و توضیحات کاظم مدیر شانه چی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، 1372.

معارف، مجید، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، تهران، مؤسسه فرهنگی و هنری ضریح، 1369 ق.

مفید، محمد بن محمد، تصحیح الاعتقادات الامامیه، تحقیق حسین درگاهی، بیروت، دارالمفید، 1414 ق.

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1374.

نوبختی، حسن بن موسی، فرق شیعه، با تصحیح و تعلیقه سید محمد صادق آل بحر العلوم، النجف، المکتبه المرتضویه، 1355 ق/1936 م.

ولوی، علی محمد، تاریخ علم کلام و مذاهب اسلامی، تهران، انتشارات بعثت، 1367.