بررسی سه مؤلفه زمانیِ "نظم"، "تداوم" و "بسامد" در رمان «ذاکره الجسد» اثر احلام مستغانمی (بر اساس نظریه زمان روایی ژرار ژنت)

زبان و ادبیات عربی

مقاله 2، دوره 6، شماره 10، مرداد 1393، صفحه 29-61   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v6i10.40961

نویسنده

علی اصغر حبیبی^*

دانشگاه زابل

چکیده

رمان ذاکره الجسد، اثر نویسنده الجزایری، احلام مستغانمی، داستانی سیاسی- اجتماعی و عاشقانه است که موفق به دریافت جایزه "نور" به عنوان برترین اثر ادبی زنانه در جهان عرب شده است. از میان ساختمایه های روایی، عنصر زمان روایت، در این رمان مؤلفه ای قابل اعتنا است. کامل ترین تئوری پیرامون عنصر زمان در داستان، نظریه ژرار ژنت است. از نظر ژنت، زمان مندی روایت با در نظر گرفتن سه مؤلفه زمانی: نظم، تداوم و بسامد شکل می گیرد. در جستار پیش رو، نگارنده با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی، سعی دارد تا مؤلفه های گوناگون زمان روایی را بر اساس نظریه ژرار ژنت در رمان ذاکره الجسد بررسی نمایند. بررسی زمان روایت در رمان مذکور نشان می دهد که روند روایت در این رمان مبتنی بر شیوه شکست زمان و رفت و برگشت های نامنسجم است. شکل روایت در آن، یک سیر مدور دارد؛ به گونه ای که پایان داستان به آغازش ارتباطی مستقیم پیدا کرده است. مستغانمی با این تمهید هنری، به گزینش های مختلفی دست یازیده و به نقل روایت های گذشته نگر و آینده نگر پرداخته است. در این اثر، به دلیل درنگ های توصیفی و همچنین استفاده فراوان از توصیف، عمل ذهنی، افعال انشایی، و تعهد اجتماعی نویسنده، سرعت روایت، کند شده است.

کلیدواژه‌ها

زمان روایی؛ نظریه ژرار ژنت؛ رمان ذاکره الجسد؛ احلام مستغانمی

مراجع

احمدی، بابک. (1378). ساختار و تأویل متن، چاپ چهارم، تهران: مرکز.

اخوت، احمد. (1371). دستور زبان داستان، چاپ 1، اصفهان: فردا.

استم، رابرت؛ بورگواین. (1377). فیلتر من، س؛ «روایت فیلم شناسی»، روایت و ضد روایت، مترجم: فتاح محمدی، تهران: بنیاد سینمایی فارابی.

ایرانی، ناصر. (1364). داستان، تعاریف، ابزارها و عناصر، چاپ 1، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

ایگلتون، تری. (1368). پیش‌درآمدی بر نظریه ادبی، مترجم: عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.

أیوب، محمد. (2001). الزمن والسرد القصصی فی الروایه الفلسطینیه المعاصره، الطبعه1، القاهره: دارالسندباد للنشر و التوزیع.

برنس، جیرالد. (2003). المصطلح السردی، مترجم: عابد خازندار، القاهره: المجلس الأعلی للثقافه.

بوطیب، عبدالعالی. (1993). «اشکالیه الزمن فی النص الروایی»، مجله النقد الأدبی، العدد2، صص 129-145.

تودوروف، تزوتان. (1379). بوطیقای ساختارگرا، مترجم: محمد نبوی، چاپ1، تهران: آگاه.

تولان، مایکل جی. (1383). درآمدی نقادانه- زبان شناختی بر روایت، مترجم: ابولفضل حری، چاپ 1، تهران: بنیاد سینمایی فارابی.

جاهد، عباس و رضایی، لیلا. (1390). «بررسی تداوم زمان روایت در حکایت‌های فرعی کلیله دمنه»، مجلۀ بوستان ادب دانشگاه شیراز، سال 3، شمارۀ 3، صص27-48.

جینیت، جیرار. (2000). خطاب الحکایه، مترجم: محمد معتصم وآخرون، الطبعه2، القاهره: المجلس الأعلی للثقافه.

الحاج علی، هیثم. (2008). الزمن النوعی واشکالیات النوع الروایی، الطبعه1، بیروت: مؤسسه الانتشار العربی.

حسن القصراوی، مها. (2004). الزمن فی روایه العربیه، بیروت: مؤسسه الابحاث العربیه.

رجبی، زهرا؛ غلامحسین زاده، غلامحسین؛ طاهری، قدرت الله. (1388). بررسی رابطه زمان و تعلیق در روایت پادشاه و کنیزک، فصلنامه علمی پژوهشی زبان و ادبیات فارسی، شماره 12، صص 75-98.

رسولی، حجت و همکاران. (1392). تحلیل زمان روایی رمان النهایات عبدالرحمن منیف بر اساس دیدگاه زمانی ژرار ژنت، فصلنامه لسان مبین، سال 4، شماره 12، صص107-127.

روحی الفیصل، سمیر. (2002). الروایه العربیه-البناء والرؤیا-دمشق: اتحاد الکتاب العرب.

ریمون کنان، شلومیت. (1382). «مولفه زمان در روایت»، مترجم: ابولفضل حری، فصلنامه هنر، شماره 53، صص 1-19.

................................. (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر، مترجم: ابوالفضل حرّی، چاپ 1، تهران: نیلوفر.

زکریا القاضی، عبدالمنعم. (2009). البنیه السردیه فی الروایه، الکویت: عین الدراسات والبحوث الإنسانیه والاجتماعیه.

زیتونی، لطیف. (2002). معجم مصطلحات نقد الروایه، الطبعه1، لبنان: دار النهار للنشر.

ژنت، ژرارد. (1384). «حکایت قصوی و حکایت واقعی»، مترجم: انوشیروان گنجی پور، مجله زیبا شناخت، شماره 12. صص 97- 95.

-صهبا، فروغ. (1387). «بررسی زمان در تاریخ بیهقی بر اساس نظریه زمان در روایت»، پژوهش‌های ادبی، سال5. شمارۀ 21،صص 89-112.

العید، یمنی. (1986). الراوی- الموقع والشکل (دراسه فی السرد الروائی) الطبعه1، بیروت: مؤسسه الأبحاث العربیه.

غلامحسین زاده، غلامحسین؛ طاهری، قدرت‌الله؛ رجبی، زهرا. (1386). «بررسی عنصر زمان در روایت با تأکید بر حکایت اعرابی و درویش در مثنوی»، پژوهش‌های ادبی، سال 4، شماره 16، صص199-217.

قاسمی‌پور، قدرت. (1387). «زمان و روایت»، فصلنامه نقد ادبی، سال 1، شماره 2، صص 122-143.

لوته، یاکوب. (1386). مقدمه‌ای بر روایت در ادبیات و سینما، مترجم: امید نیک فرجام، چاپ 1، تهران: نشر مینوی خرد.

-مارتین، والاس. (1386) .نظریه‌های روایت، مترجم: محمد شهبا، چاپ 2، تهران: انتشارات هرمس.

مرتاض، عبدالملک. (1998). «فی نظریه الروایه-بحث فی تقنیات السرد-»العدد 240، الکویت: عالم المعرفه، صص218-235.

مستغانمی، احلام. (2000). ذاکره الجسد، الطبعه 15، بیروت: دارالآداب.

........................... (1390). خاطراتِ تن، مترجم: رضا عامری، چاپ 1، تهران: انتشارات افراز.

مکاریک، ایرنا ریما. (1385). دانشنامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، مترجم: محمد نبوی و مهران مهاجر، چاپ2. تهران: نشر آگه.

میرصادقی، جمال. (1385). عناصر داستان، چاپ 5، تهران: انتشارات سخن.

میشل آدام، ژان، رواز فرانسواز. (1385). تحلیل انواع داستان، مترجم: آذین حسین زاده و کتایون شهپرراد، چاپ 2، تهران: نشر قطره.

وبستر، راجر. (1382). پیش درآمدی بر مطالعه‌ نظریه ادبی، مترجم: الهه دهنوی، تهران: روزنگار.

Genette, Gerard. (1980). "Narrative Discourse". Trans. Jane E. Lewin. Ithaca New york: Cornell University.