تحلیل و نقد ادله فردی بودن حجاب

فقه و اصول

مقاله 4، دوره 47، شماره 2 - شماره پیاپی 101، تیر 1394، صفحه 183-204   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v47i21.37517

نویسندگان

محسن ملک افضلی اردکانی^{* 1}؛ فاطمه فلاح²

¹جامعة المصطفی العالمیة

²دانشگاه قم

چکیده

حجاب، دستوری شرعی است که وجوب آن مستند به منابع و ادله فقهی متعددی است. عده‌ای قائل‌اند حجاب از موضوعات فردی است نه اجتماعی؛ لذا اصولاً در دایرۀ دخالت حکومت و حتی سایر مردم نیز قرار نمی‌گیرد. این مقاله به این بحث مهم و کلیدی در حوزه مسؤولیت حکومت اسلامی می‌پردازد و با نقد ادله ادلة قائلان فردی‌بودن حجاب اجتماعی بودن آن‌را اثبات می‌کند. این ادله به دو دسته عمده ادلة فقهی-حقوقی، قرآنی و تقسیم می‌شود که در این مقاله علاوه بر پاسخ‌های متناسب به هر دلیل، جنبة فقهی مسأله هم واکاوی می‌شود.
البته اجتماعی بودن حجاب و عفاف و وظیفه‌مند بودن حکومت اسلامی در پاس‌داشت و گسترش آن، به معنی آن نیست که حکومت باید بدین منظور از قوه قاهره و اقدامات قضایی و جزایی بهره ببرد، بلکه به استناد ادله فقهی، دولت موظف به اتخاذ نیکوترین طرق دعوت برای اقامه این معروف است.

کلیدواژه‌ها

حجاب؛ حریم خصوصی؛ عبادی بودن حجاب؛ حق حجاب؛ اجتماعی بودن حجاب

مراجع

ابن فهد حلی، احمد بن محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، تحقیق: الحجة الشیخ مجتبی العراقی، قم: مؤسسه النشر الإسلامی، 1411 ق.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق و مصحح: جمال الدین میر دامادی، بیروت: دارالفکر، چاپ سوم، 1414 ق.

ابن هشام، عبدالملک بن هشام، السیرة النبویه، تحقیق: محمد محیی الدین عبد الحمید، مصر، مکتبه محمد علی صبیح وأولاده، 1963 م.

اسکندری، مصطفی، «ماهیت و اهمیت حریم خصوصی»، حکومت اسلامی، سال پانزدهم، شمارة چهارم، زمستان، 1389.

أمین، مهدی، «مسألة الحجاب فی القرآن، وقفة مع الدکتور محمد شحرور»، المنهاج، شماره 26، تابستان 1381.

امین، نصرت بیگم، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران: نهضت زنان مسلمان، 1361.

ایازی، محمد علی، «نقد و بررسی ادله فقهی الزام حکومتی حجاب»، حجاب مسئوولیت‌ها و اختیارات دولت اسلامی، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، 1387.

بنی‌هاشمی خمینی، محمدحسن، توضیح المسائل مراجع، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ نوزدهم، 1391.

جعفریان، رسول، «مساله حجاب و تاثیر اندیشه‌های قاسم امین مصری در ایران»، آیینه پژوهش، شماره70، 1380.

جوادی آملی، عبدالله، حق و تکلیف در اسلام، محقق: مصطفی خلیلی، قم: إسراء، چاپ سوم، 1388.

جوادی آملی، عبدالله، زن در آیینه جمال و جلال، محقق: محمود لطیفی، قم: إسراء، چاپ نوزدهم، 1388.

حکمت نیا، محمود، حقوق و مسؤولیت‌های فردی و اجتماعی زن، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، 1390.

خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، قم: دارالعلم، 1379.

خمینی، روح الله، کتاب البیع، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، بی‌تا.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، محقق و مصحح: صفوان عدنان ‌داوودی، بیروت: دار القلم، 1412 ق.

زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی، چاپ سوم، 1407 ق.

زیبایی نژاد، محمد رضا، «نظام اسلامی و مسأله پوشش زنان»، نظام اسلامی و مسأله حجاب، قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، چاپ اول، 1387.

سبحانی، جعفر، تهذیب الأصول، تقرارات بحث اصول سید روح اللَّه موسوی خمینی، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، 1381.

شحرور، محمد، الکتاب و القرآن قراءة معاصرة، دمشق: 1999 م، برگرفته از سایت رسمی محمد شحرور www.shahrour.org.

شهریاری، حمید، «حریم خصوصی و جامعه اطلاعاتی»، پژوهش‌های فلسفی-کلامی، سال هشتم، شماره سوم و چهارم.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الاسلام، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، چاپ اول، 1414 ق.

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق و تعلیق: الشیخ عباس القوچانی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ سوم، 1362.

صدر، شادی، «آیا حکومت مسئول بی حجابی است؟»، ماهنامه زنان، شماره 103، 1382.

طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417 ق.

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372.

طریحی، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین، محقق و مصحح: احمد حسینی اشکوری، تهران: 1375.

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیه، تهران: مکتبة المرتضویة، چاپ سوم، 1387.

غلامی، علی، مسأله حجاب در جمهوری اسلامی ایران، تهران: دانشگاه امام صادق علیه السلام، چاپ اول، 1391.

فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنزالعرفان فی فقه القرآن، تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، چاپ اول، 1419 ق.

فراهیدی، خلیل بن أحمد، کتاب العین، قم: نشر هجرت، چاپ دوم، 1409 ق.

فیومی، أحمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم: موسسه دار الهجره، چاپ دوم، 1414 ق.

قاسمی سیانی، علی‌اصغر، «بررسی تطبیقی مفهوم آزادی در نظام‌های لیبرال دموکراسی و مردم‌سالاری دینی»، همایش مردم سالاری دینی، قم: دفتر نشر معارف، چاپ اول، 1385.

قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، چاپ یازدهم، 1383.

قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق و مصحح: طیب‌موسوی جزائری، قم: دار الکتاب، چاپ سوم، 1404 ق.

کدیور، محسن، حق الناس؛ اسلام و حقوق بشر، تهران: انتشارات کویر، 1387.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم: دار الحدیث، چاپ اول، 1429 ق.

کوشا، جعفر، جرایم علیه عدالت قضایی، تهران: میزان، چاپ اول، 1381.

لیثی واسطی، علی بن محمد، عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، محقق و مصحح: حسین حسنی بیرجندی، قم: دار الحدیث، چاپ اول، 1376.

محقق داماد، مصطفی، مجموعه گفتگوهای هم‌اندیشی بررسی مسائل و مشکلات زنان اولویت‌ها و رویکردها، قم: مرکز تحقیقات زن و خانواده، چاپ اول، 1380.

مصباح یزدی، محمد تقی، مشکات (نظریه حقوقی اسلام)، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ چهارم، 1388.

مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران: صدرا، چاپ چهارم، 1383.

مفتح، محمد هادی، «وظیفه حکومت اسلامی در زمینه پوشش بانوان»، حجاب مسئوولیت‌ها و اختیارات دولت اسلامی، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، 1387.

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، 1374.

میانجی، علی‌احمدی، مکاتیب الرسول صلّی الله علیه و آله و سلّم، چاپ اول، قم: دار الحدیث، 1419 ق.

نمایندگی ولی فقیه سپاه، آزادی از دیدگاه امام خمینی (ره)، تهران: پژوهشکده تحقیقات اسلامی، ستاد نمایندگی ولی فقیه در سپاه، ۱۳۷۸.

نوری، محمدعلی و رضا نخجوانی، حقوق حمایت داده‌ها، تهران: کمیته مطالعات حقوق فناوری ریاست جمهوری، ۱۳۸۳.