تردد راز آلودجایگاه وجود شناختی و معرفت شناختی عقل فعال در رساله‌های رمزی سهروردی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 1، دوره 49، شماره 1، شهریور 1396، صفحه 119-134   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v0i0.31397

نویسنده

طاهره کمالی زاده^*

پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

عقل فعال، شخصیت محوری رساله‌های رمزی سهروردی است که در عالم مثال و در قالب مثالی پیر رازآموز متمثل گشته است. پژوهش حاضر، در صدد است نقش محوری عقل فعال را در رساله‌های رمزی سهروردی و در دو حوزه جهان‌شناسی و معرفت‌ شناسی بررسی نموده و تردد رازآلود این حقیقت متافیزیکی را در مراتب وجود و مراحل سلوک نفس، رمزگشایی نماید. حاصل این بررسی آن است که عقل فعال، عقل دهم مشائین و نور اقرب (عقل اول) در حکمت اشراق است و در عین حال روح القدس یا جبرئیل ادیان است که در رساله‌های رمزی سهروردی، به عنوان پیر و مرشد و راهنمای سالک حضور دارد و در مرتبه‌ای دیگر در سلسله انوار قاهر عرضی، حقیقت روح القدس یا «عقل فعال» در هنگام برقراری رابطه فردی با یک فرد خاص انسانی، در قالب «طباع تام» وی ظاهر می‌گردد. تردد راز آلود این حقیقت متافیزکی در سلسله مراتب انوار قاهر (طولی و عرضی) اشراقی مبتنی بر نظریه تشکیک حقیقت واحد نور در حکمت اشراق است.

کلیدواژه‌ها

عقل فعال؛ حکمت اشراق؛ معرفت شناسی؛ جهان ‌شناسی؛ رب النوع؛ طباع تام

مراجع

ارسطو، متافیزیک، ترجمه شرف الدین خراسانی، تهران، انتشارات حکمت، چاپ دوم، 1379.

اسکندر افرودیسی، رساله عقل، تصحیح فینگان، بیروت، نک: الفلسفة الاسلامیه، فؤاد سزگین، 1956 م.

پورنامداریان، تقی، عقل سرخ: شرح و تأویل داستان‌های رمزی سهروردی، تهران، انتشارات سخن،1390.

سزگین، فؤاد، الفلسفة الاسلامیه، الاسکندر الافرودیسی عندالعرب، نصوص و دراسات، ج 101، معهد تاریخ العلوم العربیه الاسلامیه، فرانکفورت- آلمان، 2000 م.

سهروردی، یحیی بن حبش، عقل سرخ، تصحیح و تحقیق رضا کوهکن، تهران، انتشارات مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه آزاد برلین – آلمان،1390.

سهروردی، یحیی بن حبش ، لغت موران، تصحیح نصرالله پورجوادی، تهران، انتشارات مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه آزاد برلین – آلمان، 1386.

سهروردی، یحیی بن حبش ، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، به تصحیح و تحشیه و مقدمه سید حسین نصر، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، جلد سوم، چاپ چهارم، 1388.

سهروردی، یحیی بن حبش ، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، به تصحیح و تحشیه و مقدمه نجفقلی حبیبی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، جلد چهارم، چاپ چهارم، 1388.

سهروردی، یحیی بن حبش ، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، به تصحیح و مقدمه هانری کربن و دیگران، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ چهارم، 1388.

سهروردی، یحیی بن حبش ، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، به تصحیح و مقدمه هانری کربن و دیگران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، جلد دوم، چاپ چهارم، 1388.

شهرروری، محمد بن محمود، شرح حکمة الاشراق، تصحیح و تحقیق و مقدمه حسین ضیایی تربتی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1380.

فارابی، محمد بن محمد، رساله عقل، موریس بویچ، بیروت، 1938 م.

کاپلستون، فردریک چارلز، تاریخ فلسفه غرب، ج 1 یونان، جلال الدین مجتبوی، تهران، سروش، 1368.

کربن، هانری، ابن سینا و تمثیل عرفانی، ترجمه انشاءالله رحمتی، تهران، انتشارات سوفیا، 1389.

کربن، هانری ، اسلام در سرزمین ایران (چشم اندازهای فلسفی و معنوی/ 2) سهروردی و افلاطونیان ایران، ترجمه رضا کوهکن، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1390.

کمالی زاده، طاهره، «خدا و جهان در نظام فلسفی ارسطو و فارابی»، حکمت و فلسفه، تهران، دانشگاه علامه، بهار 1386، شماره اول، صص 9-25.

کمالی زاده، طاهره ، «عقل ارسطو به روایت اسکندر و فارابی»، فلسفه و کلام، شماره دوم سال چهل و پنجم، تهران، دانشگاه تهران، پاییز و زمستان 1391، صص 141-165.

گاتری، ویلیام کیت چیمبرز، تاریخ فلسفه، ج 2 و 7، ترجمه مهدی قوام صفری، تهران، انتشارات فکر روز، 1376.

گمپرتس، تئودور، متفکران یونانی، ترجمه محمد حسن لطفی، ج 1، چ 1، تهران، انتشارات خوارزمی، 1375.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الانوار، ج 22، قم، انتشارات اسلامی، بی‌تا.

معین، محمد، مجموعه مقالات، تهران، انتشارات معین، جلد اول، 1367.