شاخصه‌های شناخت روایات تقیه سیاسی

علوم قرآن و حدیث

مقاله 1، دوره 51، شماره 2 - شماره پیاپی 103، آذر 1398، صفحه 9-26   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v51i2.60675

نویسندگان

ندا اکبری^{* 1}؛ سید محمد مرتضوی²؛ ایوب اکرمی²

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²فردوسی مشهد

چکیده

یکی از سیاست‌های کاربردی ائمه -علیهم السلام- در زمینه حفظ تشیع واسلام تقیه است. تقیه دربرخورد با دولت و خلیفه حاکم، تقیه سیاسی نامیده می‌شود و در بُعد گفتاری و از طرف اهلبیت علیهم السلام به روایات تقیه سیاسی تعبیر می‌شود. اگرچه دررابطه با تقیه، اهداف و انواع آن پژوهش‌هایی انجام گرفته اما در رابطه با تقیه سیاسی تعریف دقیق و ملاک های مشخص ارائه نشده است. شناخت ملاک‌های تقیه سیاسی در بازشناسی ظهور کلام اهلبیت و مراد واقعی آنان نقش به‌سزایی ایفا می‌کند. این مقاله در پی پاسخ به این سؤال است که آیا برای روایات تقیه سیاسی شاخصه‌هایی وجود دارد که به وسیله آن بتوان روایات تقیه سیاسی را از روایات دیگر تشخیص داد؟ نگارنده دراین پژوهش با بررسی‌های لغوی و روایی تعریف جامعی از تقیه سیاسی ارائه داده و با مراجعه به متون روایی و منابع تاریخی شاخصه‌هایی از قبیل تصریح به تقیه‌ای بودن روایت، شرایط زمانی صدور روایات، روایات مدح خلفا، مخالفت با عقاید مسلم شیعه، عنوان خاص در روایات و تخریب اصحاب معرفی کرده است. نتیجه بررسی حاضر این است که با شناخت تاریخی و شرایط سیاسی زندگی اهلبیت علیهم السلام می‌توان به ملاک‌های مشخصی برای تشخیص روایات تقیه‌ای سیاسی دست یافت و در جهت الگوگیری از ائمه به آن‌ها تمسک کرد. ملاک‌ها و مستندات پیش‌گفته در مقاله بطور تفصیلی مورد بررسی قرارگرفته است.

کلیدواژه‌ها

تقیه؛ سیاست؛ تقیه ی سیاسی؛ شاخصه ها؛ روایات

مراجع

ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، شرح نهج‌البلاغه، محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، کتابخانه عمومی آیت الله مرعشی نجفی، چاپ اول، 1377.

ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، قم، چاپ اول، بی‌تا.

ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، 1404 / 1363 ق.

ابن شهرآشوب، محمد بن علی، متشابه القرآن و مختلفه، دار البیدار للنشر، قم - ایران، چاپ اول، 1369 ق.

ابن قولویه، جعفربن محمد، کامل الزیارات، نجف، دارالمرتضویة، چاپ اول، 1398 ق.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت - لبنان، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع - دار صادر، چاپ سوم، 1414 ق.

ابن‌بابویه، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا علیه السلام، تهران، نشر جهان، چاپ اول، 1378 ق.

ابن‌بابویه، محمد بن علی، کمال‌الدین و تمام النعمة، تهران، نشر اسلامیه، چاپ دوم، 1395 ق.

ابن‌بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، دفتر انتشارات وابسته به جامعه مدرسین قم، چاپ دوم، 1413 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، التقیة، بی‌جا، موسسه قائم آل محمد، بی‌تا.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، المکاسب، قم، ایران، المؤتمر العالمی، 1415 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، رسائل الفقهیة، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، 1414 ق.

آشوری، داریوش، دانشنامه سیاسی، انتشارات مروارید، تهران، 1388.

بجنوردی، حسن، القواعد الفقهیة، قم، نشرالهادی، 1419 ق.

بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه بعثه، چاپ اول، 1374.

بروجردی، حسین، جامع أحادیث الشیعة (للبروجردی)، تهران، انتشارات فرهنگ سبز، چاپ اول، 1386.

تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، قم، دارالکتاب الاسلامی، چاپ دوم، 1410 ق.

جعفریان، رسول، «اسوه‌های بشریت (امام محمد باقر)»، نور علم، شماره 29، 1367.

جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهم السلام، قم، انصاریان، چاپ ششم، بی‌تا.

جمالی، حسین، مبانی علم سیاست، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نمایندگی ولی فقیه، تهران، مرکز تحقیقات اسلامی، بی‌تا.

جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت - لبنان، دار العلم للملایین، چاپ اول، 1410 ق.

حر عاملی، محمدبن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1409 ق.

حکیمی، محمدرضا و حکیمی، محمد و حکیمی، علی، الحیاة، ترجمه احمد آرام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1380.

حلی، حسن بن یوسف، رجال العلامة الحلی، قم، دار الذخائر، 1411 ق.

حمیری، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد (ط - الحدیثة)، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، 1413 ق.

خویی، ابوالقاسم، التنقیح فی شرح عروة الوثقی، قم، تحت اشراف آقای لطفی، چاپ اول، 1418 ق.

خویی، ابوالقاسم،، معجم رجال الحدیث، قم، مرکز نشر آثار شیعه، 1410 ق.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، لبنان، سوریه، دارالعلم، چاپ اول، 1422 ق.

سبحانی تبریزی، جعفر، سلسلة المسائل الفقهیة، قم - ایران، چاپ اول، بی‌تا.

سلطان محمدی، ابوالفضل، مباحث سیاسی بحارالانوار، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1390.

سلطانی رنانی، مهدی، «امام صادق و مسأله تقیه»، فرهنگ کوثر، شماره 58، 1383.

سیفی مازندرانی، علی اکبر، مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیة الأساسیة، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول، 1425 ق.

شهید اول، محمد بن مکی، القواعد والفوائد، قم، ایران، کتابفروشی مفید، چاپ اول، بی‌تا.

صدر، محمدباقر، اقتصادنا، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1417.

طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال معروف به رجال کشی، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول، 1409 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ اول، 1390 ق.

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام (تحقیق خراسان)، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، قم، دارالکتب الاسلامیة، چاپ اول،1390 ق.

طوسی، محمد بن حسن، رجال الشیخ الطوسی، نجف، انتشارات حیدریه، 1381 ق.

علی بن موسی علیه السلام، امام هشتم، طب الامام الرضا علیه السلام (الرسالة الذهبیة)، ایران، قم، دارالخیام، چاپ اول، 1402 ق.

عیاشی، محمد بن مسعود، کتاب التفسیر، تهران، چاپخانه علمیه، چاپ اول، 1380 ق.

فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی، الوافی، کتابخانه امام امیرالمؤمنین علیه السلام، اصفهان، چاپ اول، 1406 ق.

قطب راوندی، سعید بن هبةالله، الخرائج و الجرائح، قم، موسسه امام مهدی علیه السلام، 1409 ق.

کشی، محمد بن عمر، رجال الکشی، انتشارات دانشگاه مشهد، 1348.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.

لیثی واسطی، علی بن محمد، عیون الحکم و المواعظ، قم، دارالحدیث، چاپ اول، 1376.

مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، بحار الانوار، بیروت، لبنان، داراحیاء التراث العربی، 1403 ق.

مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، مرءاة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ دوم، 1401 ق.

مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت - لبنان، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول، 1414 ق.

مفید، محمد بن محمد، تصحیح الاعتقاد الامامیه، کتابخانه مدرسه فقاهت، بی‌تا.

موسوی، هاشم، التشیع نشأته معالمه، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة، 1417 ق.

نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1407 ق.

هلالی، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، قم، الهادی، چاپ اول، 1405 ق.