بررسی ساختاری ادب‌محوری در احادیث مربوط به زنان در کتب اربعه

علوم قرآن و حدیث

مقاله 2، دوره 51، شماره 2 - شماره پیاپی 103، آذر 1398، صفحه 27-46   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v51i2.69778

نویسندگان

صدیقه بزرگ نیا¹؛ فریبرز حسین جان زاده^{* 1}؛ محمد باقر حسینی²

¹آزاد کاشمر

²فردوسی

چکیده

زبان که به‌عنوان اصلی‌ترین ابزار انتقال پیام از شخصی به شخص دیگر شناخته می‌شود، در موقعیت‌های ارتباطی مختلف باید به‌گونه‌ای به‌کار رود که آن پیام از حد مطلوبی از ادب‌مندی برخوردار گردد. در یک ارتباط گفتاری، پیام‌رسان می‌تواند از راهبردهای مستقیم و یا غیرمستقیم بیانی استفاده کند؛ اما سخن وی در صورتی ادب‌محور خواهد بود که بیشتر از راهبرد غیرمستقیم بهره برده باشد. زبان به‌مثابة شکل‌دهندة ساختمان احادیثی که دربارة زنان روایت شده است، مستلزم این است که واژگان، نحو کلام و لحن آن متناسب با فضای زنانه و به‌دور از هرگونه ادب‌گریزی باشد. لازمة این امر آن است که در ساختمان زبانی احادیث از راهبردهای غیرمستقیم قابل قبولی استفاده شود. جُستار حاضر با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی به‌دنبال کشف میزان ادب‌محوری احادیثی است که دربارة زنان در کتب اربعة شیعه روایت شده است. به‌همین منظور، تمامی گفتمان‌های این احادیث مورد بررسی قرار گرفت. برآیند پژوهش نشان از آن دارد که از مجموع 960 گفتمانی که دربارة زنان در کتب اربعه روایت شده است، راهبرد غیرمستقیم در بالاترین میزان (82%) و راهبرد مستقیم در پایین‌ترین میزان (18%) است. این میزان کارکرد نشانگر آن است که این احادیث از حد بسیار مطلوبی از ادب‌مندی برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

زن؛ کتب اربعه؛ زبان‌شناسی؛ ادب‌محوری؛ راهبردهای بیان

مراجع

ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبةالله، شرح نهج البلاغة، القاهرة: دار إحیاء الکتب العربیة، 1959 م.

ابن‌بابویه، محمد بن علی، الأمالی، قم: ذوی القربی، 1985 م.

ابن‌بابویه، محمد بن علی، جامع الأخبار، اصفهان: مکتبة المبین، بی‌تا.

ابن‌بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، بیروت: دارالتعارف، 1981 م.

اردکانی، محمد علی، تحفة الأولیاء، ترجمة اصول کافی، قم: دار الحدیث، 1388.

بخاری، محمد بن اسماعیل، الجامع الصحیح، بیروت: دارالمعرفة، 2010 م.

حمراوی، محمد «نظریة التأدب فی اللسانیات». دمشق، مجلة ألف، السنة 3، العدد 4، (2015م)، صص 131-140.

سامر، سوسن فیصل «التهذیب الکلامی: دراسة اجتماعیة تداولیة». جامعة بغداد، مجلة الأستاذ، العدد 203، (2012م)، صص 1-37.

شهری، عبدالهادی بن‌ظافر، استراتیجیات الخطاب مقاربة لغویة تداولیة، بیروت: دارالکتاب الجدید المتحدة، 2004 م.

طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختُلف من الأخبار، بیروت: دارالتعارف، 1977 م.

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، بیروت: دارالتعارف، 1972 م.

عبداللهی، منیژه و همکاران، «بررسی فیلم کلاه‌قرمزی و پسرخاله از منظر ادب‌مندی»، دانشگاه شیراز، مطالعات ادبیات کودک، سال 5، شماره 2، (1393ش)، صص 129-152.

قحطانی، سعد محمد؛ ریاشی، محمد ناصر، «أسالیب الاعتذار لدی متعلّمی اللغة العربیة»، الجزائر، مجلة الحکمة، المجلد 4، العدد 8، (2016م)، صص 60-93.

کادة، لیلی، «الاستلزام الحواری فی الدرس اللسانی الحدیث: طه عبدالرحمن أنموذجاً»، جامعة مولود معمری، الممارسات اللغویة، العدد 21، (2014م)، صص 169-194.

کلینی، محمد بن یعقوب، أصول الکافی، قم، علمیة إسلامیة، 1967 م.

لطفی‌پور ساعدی، کاظم، «بررسی زبان مؤدبانه در فارسی کنونی از نظر جامعه‌شناسی زبان»، مجلة ادبیات و زبان‌ها، شماره 62، (1362ش)، صص 271-292.

لهویمل، بادیس، «السیاق ومقتضی الحال فی مفتاح العلوم: متابعة تداولیة». جامعة لسکرة، مجلة المَخبَر، العدد 9، (2013م)، صص 165-183.

مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی، بحار الأنوار، طهران: المکتبة الإسلامیة، 1972 م.

مسلم بن الحجاج، الصحیح، کراچی: مکتبة البشری، 2009 م.

مصطفوی، جواد، ترجمه و شرح اصول کافی، تهران: اسلامیه، 1925 م.

مقدسی‌نیا، مهدی؛ سلطانی، سیدعلی اصغر، «کاربردشناسی زبان و سازوکارهای ادب‌ورزی در برخی ادعیة شیعه»، دانشگاه تربیت مدرس: جستارهای زبانی، سال 5، شماره 5، (1393ش)، صص 207-228.

نریمانی، محمد، «لجاجت در کودکان و روش‌های پیشگیری از آن»، مجلة پیوند، شماره 247، (1379ش)، صص 58-60.

هدایت، ندا، «تأثیر جنسیت بر نحوة بیان تقاضا: پژوهش در حوزة جامعه‌شناسی زبان»، جهاد دانشگاهی، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، سال 2، شماره 4، (1384ش)، صص 17-40.

Austin, John langshaw, How to do things with words, London: Oxford University Press, 1962.

Brown, P. and Levinson, S., Politeness: Some universals in language usage, Cambridge University Press, 1987.

Economidou Kogetsidis, Maria, Requestive Strategies in English and Greek: Observations from an Airline's Call Centre, Nottingham Linguistic Circular 17, 2002.

Fasold, Ralph, The Sociolinguistics of Language, Oxford: Basil Blackwell, 1990.

Goatly, Andrew, “Directness, indirectness and difference in the language of classroom management: advice for teacher trainees”, IRAL, 1995, 33, pp. 267-284.

Grebe, Nadja, Politeness: A Theoretical Review of Brown and Levinson's Politeness Theory, Germany: Grin Verlag, 2009.

Matsuura, H., “Japanese EFL Learners, Perception of Politeness in low imposition requests”, JALT journal, (1998). 20 (1), pp. 33-48.

Spencer- Oatey, H., “Reconsidering power and distance”, Journal of Pragmatics, Vol. 26, (1996), pp. 1-24.

Sridhar, S & Atawneh, A., “Arabic-English Bilinguals and the Directive Speech Act”, World Englishes, N. 12. 3. (1993), pp. 279-297.

Thomas, J., Meaning in interaction: An introduction to pragmatics, New York: Longman, 1995.

Trudgill, p., sociolinguistics: an Introduction to Language and Society, E4, Penguin Books, 2001.

Wardhaugh, Ronald, An Introduction to Sociolinguistics, Hoboken: Blackwell Publishers, 1992.