تحلیل همدید بارش های حدی و فراگیر در کرانه های شرقی خزر

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 2، دوره 5، شماره 3 - شماره پیاپی 19، مهر 1395، صفحه 37-57   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v5i3.52867

نویسندگان

امیرحسین حلبیان^* ؛ علیرضا دهقانپور؛ زینب عاشوری قلعه رودخانی

دانشگاه پیام نور

چکیده

در این پژوهش به‌منظور شناسایی و تحلیل بارش های حدی و فراگیر در کرانه های شرقی خزر، ابتدا پایگاه دادۀ بارش روزانۀ این پهنه، تشکیل و نقشه های هم بارش روزانه از تاریخ 1/1/1340 تا 10/11/1383 (15992 روز) بر روی یاخته هایی به ابعاد 14*14 کیلومتر به روش کریجینگ میانیابی و ترسیم شد. برای هر روز بارش، بیشینه و درصد مساحت زیر بارش محاسبه گردید. بر این اساس، حدی ترین و فراگیرترین بارش ها شناسایی و 101 روز از شدیدترین و فراگیرترین بارش های منطقه بر اساس شاخص پایۀ صدک 99 ام برای بررسی انتخاب شد. سپس، با بهره گیری از رویکرد محیطی به گردشی و تحلیل خوشه ای پایگانی انباشتی به روش ادغام "وارد" بر روی نقشه های فشار تراز دریا، 5 الگویی که در بارش های حدی و فراگیر کرانه های شرقی خزر مؤثر بودند؛ شناسایی گردید. به‌منظور تحلیل این بارش ها در هر الگو، یک روز به‌عنوان روز نماینده بر اساس ضریب همبستگی با آستانۀ 95 درصد تعیین و در این روزها نقشه های فشار تراز دریا، ضخامت جو در ترازهای 500-1000 هکتوپاسکال، الگوی گردشی تراز 500 هکتوپاسکال، تابع جبهه زایی برای ترازهای 1000 و 500 هکتوپاسکال و همگرایی شار رطوبت برای ترازهای 925 و 1000 هکتوپاسکال ترسیم و تحلیل گردید. نتایج این پژوهش نشان از نمود آشکار پرفشار بر روی دریای سیاه در اغلب الگوها دارد. بررسی الگوی ضخامت جو نیز نشانگر دو فرود عمیق بر روی شرق مدیترانه و شمال غربی دریای خزر است. تحلیل تابع همگرایی شار رطوبت نیز آشکار ساخت که رطوبت بارش های حدی و فراگیر منطقه عمدتاً توسط جریان های بادی که از روی دریای خزر می وزند تأمین می شود و در درجه دوم دریاهای سیاه و مدیترانه در تغذیه رطوبت این بارش ها مؤثرند.

کلیدواژه‌ها

اقلیم شناسی همدید؛ الگوی گردشی؛ بارش؛ رویکرد محیطی به گردشی؛ فشار تراز دریا؛ کرانه های شرقی خزر

مراجع

باقری، سعید؛ 1372. بررسی سینوپتیکی سیستم‌های سیل‌زا در شمال ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد هواشناسی. موسسه ژئوفیزیک. دانشگاه تهران.

جانباز قبادی، غلامرضا؛ مفیدی، عباس؛ زرین، آذر؛ 1390. شناسایی الگوهای همدید بارش‌های شدید زمستانه در سواحل جنوبی دریای خزر. جغرافیا و برنامه ریزی محیطی. شماره 42، صص 40-23.

حسینی، سید محمد؛ 1388. شناسایی شرایط همدید همراه با بارش در پهنۀ نیمه پربارش خزری، پایان نامه دوره کارشناسی ارشد اقلیم شناسی. دانشگاه اصفهان.

خوشحال دستجردی، جواد؛ 1376. تحلیل و ارائه یک مدل سینوپتیک- کلیماتولوژی برای بارشهای بیش از صد میلی‌متر در سواحل جنوبی دریای خزر. رساله دوره دکتری اقلیم شناسی. دانشگاه تربیت مدرس.

رضایی بنفشه، مجید؛ نجفی، محمد سعید؛ نقی‌زاده، حبیبه؛ آب خرابات، شعیب؛ 1394. واکاوی رفتار بارش‌های حدی در ارتباط با عوامل مؤثر بر بارش در غرب و شمال‌غرب. جغرافیا و مخاطرات محیطی. شماره 13، صص 153-133.

عزیزی، قاسم؛ صمدی، زهرا؛ 1386. تحلیل الگوی سینوپتیکی سیل 28 مهرماه 1382 استان‌های گیلان و مازندران. پژوهش‌های جغرافیای. شماره 60، صص 74-61.

علیجانی، بهلول؛ 1385. اقلیم شناسی سینوپتیک. تهران: انتشارات سمت.

لشکری، حسن؛ 1375. الگوی سینوپتیکی بارش‌های شدید جنوب‌غرب ایران. پایان نامه دکتری آب و هواشناسی، دانشگاه تربیت مدرس.

محمدی، بختیار؛ مسعودیان، ابوالفضل؛ 1389. تحلیل همدید بارش‌های سنگین ایران. جغرافیا و توسعه. شماره 19، صص 70-47.

مسعودیان، سید ابوالفضل؛ 1390. آب و هوای ایران. مشهد: انتشارات شریعه توس.

مفیدی، عباس؛ زرین، آذر؛ 1384. بررسی سینوپتیکی تأثیر سامانه‌های کم فشار سودانی در وقوع بارش‌های سیل‌زا در ایران. تحقیقات جغرافیایی، شماره 77، صص 136-113.

مفیدی، عباس؛ زرین، آذر؛ جانباز قبادی، غلامرضا؛1387. تعیین الگوی همدیدی بارش‌های شدید زمستانه و مقایسه آن با الگوی بارش‌های شدید پاییزه در سواحل جنوبی دریای خزر، اولین کنفرانس بین‌المللی تغییرات زیست محیطی منطقه خزری، 3 تا 4 شهریورماه 1387، دانشگاه مازندران، بابلسر.

نجارسلیقه، محمد؛ 1380. الگوهای سینوپتیکی بارش‌های تابستانۀ جنوب ایران. تحقیقات جغرافیایی، شماره 62، صص 125-114.

Alijani, B., 1981. Synoptic origin of precipitation in Iran. Ph.D. Dissertation, Michigan State University East- Lansing, U.S.A.

Alijani, B., 2006. Synoptic climatology, Tehran: Samt Press.

Azizi, G., & Samadi, Z., 2007. Synoptic pattern analysis of 28th october 2003 flood on the Gilan and Mazandaran province. Geography Research Quarterly, 60, 61-74.

Bagheri, S., 1993. Synoptic study of flood generating systems in north of Iran. M.A in meteorology, Geo-physic Institution, Tehran University.

Banacos. P. G., & Schultz, D. M., 2004. Moisture flux convective initiation forecasting. www.ams.confex.com

Carla Lima, K., Satyamurty, P. & Reyes Fernandez, J. P., 2009. Large-scale atmospheric conditions associated with heavy rainfall episodes in southeast Brazil. Theoretical and Applied Climatology، Springer Wien، DOI. 10.1007/s00704-009-0207-9.

Federico, S., Avolio, E., Pasqualoni, L., & Bellecci, C., 2008. Atmospheric patterns for heavy rain events in Calabria. Nat. Hazards Earth Syst. Sci., 8, 1173-1186.

Hidalgo-Munoz, J. M., Argüeso, D., Gamiz-Fortis, S. R., Esteban-Parra, M. J., & Castro-Diez, Y., 2011. Trends of extreme precipitation and associated synoptic patterns over the southern Iberian Peninsula. Journal of Hydrology. 409, 497-511.

Hosseini, M., 2009. Recognition of synoptic condition associated precipitation on Khazar region. M.A Thesis in climatology, Isfahan University.

Hosseos, E. C., Lolis, J., & Bartzokas, A., 2008. Atmospheric circulation patterns associated with extreme precipitation amounts in Greece. Adv. Geosice, 17, 5-11.

Janbaz Ghobadi, G.R., Mofidi, A.,& Zarrin, A., 2011. Determining the synoptic pattern of winter heavy precipitations on the southern coast of the Caspian sea, Geography and Environmental Planning, 42, 23-40.

Keables, M. J., 1989. A synoptic climatology of bimodal precipitation distribution in the upper Midwest. J. Climate, 2, 1289-1294.

Khoshhal dastjerdi, J., 1997. Analyze and provide synoptic climatology model for more than 100 mm precipitations on the southern coast of the Caspian sea. Ph.D Thesis in climatology, Tarbiat Modares University.

Lana, A., Campins, J., Genov’es, A., & Jans, A., 2007. Atmospheric patterns heavy rain events in the Balearic Islands. Advances in Geosciences, 12, 27-32.

Lashkari, H., 1996. Synoptic patterns of heavy precipitations on the southwestern of the Iran, Ph.D thesis in climatology, Tarbiat Modares University.

Lorenzo, S. J., Lopez, A., Codobilla, M. J., Garcia, M. A., & Raso, J. M., 2008. Torrential rainfall in northeast of the Ibrian Peninsula: synoptic patterns and WeMO influence. Adv. Sci. Res, 2, 99-105.

Masoodian, S.A., 2011. Climate of Iran, Mashhad: Tos Sharie Press.

Mastrangelo, D., Horvath, K., Riccio, A., & Miglietta, M. M.(2011. Mechanisms for convection development in a long-lasting heavy precipitation event over southeastern Italy. Atmospheric Research, 100, 586-602.

Mofidi, A., Zarrin, A., & Janbaz Ghobadi, G.R.(2008. Determining the synoptic pattern of winter heavy precipitations and comparison with autumn heavy precipitations on the southern coast of the Caspian Sea, The 1st. International conference on the Caspian region environmental changes, 24-25 August 2008, University of Mazandaran, Babolsar.

Mofidi, A.,& Zarrin, A., 2005. The synoptic study of low pressure systems of the Sudan in heavy rainfall in Iran. Geographical Research, 77, 113-136.

Mohamadi, B., & Masoodian, S.A., 2010. Synoptic analysis of the Iran heavy precipitations. Development and Geography Journal, 19, 47-70.

Najar saliqe, M., 2001. The synoptic patterns of summertime rainfall in the southeastern Iran. Geographical Research, 62, 114-125.

Rezai Banafsheh, M., Najafi, M.S, Naghizadeh, H., & Abkharabat. S.(2015. The study of relationship between variability of extreme precipitation and the main factors affecting the precipitation in the west and northwest of Iran. Geography and environmental hazards, 4, 133-153.