تحلیل انتقادی نسبت کتاب الضعفاء به ابن غضائری

علوم قرآن و حدیث

مقاله 3، دوره 51، شماره 2 - شماره پیاپی 103، آذر 1398، صفحه 47-74   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v51i2.66913

نویسندگان

توحید پاشائی آقابابا^* ؛ نهله غروی نائینی

دانشگاه تربیت مدرس تهران

چکیده

یکی از رجالیان مهم ابن غضائری است که به تضعیف بسیار و سریع راویان مشهور است. او در کتاب رجالی خود موسوم به «الضعفاء» بسیاری از راویان را تضعیف کرده است. بسیاری از رجالیان آراء او را مردود شمردند و شمار کمی از رجالیان به آراء او اعتناء کردند. رجالی معاصر شیخ محمد تقی شوشتری در کتاب قاموس الرجال، از او دفاع و بسیار به تضعیفات او اعتماد کرده است. صرف نظر از اعتبار یا عدم اعتبار آراء ابن غضائری، اساسی‌ترین بحث، میزان اعتبار نسخه کتاب الضعفاء اوست که برخی از رجالیان مانند شوشتری اعتبار آن را مسلم فرض کرده است. این مقاله، ضمن نقد این دیدگاه، به بازنگری اعتبار نسخه کتاب ابن غضائری و نسبت آن به او، پرداخته است. نخست، تاریخچه بحث بیان شده، سپس دیدگاه دیگر رجالیان و دانشمندانی که به این موضوع توجه کرده‌اند، مانند خویی، فانی، آصف محسنی و بهبودی بیان شده است. در پایان ضمن بازشناسی و ارزیابی وجاده از دیدگاه محققان و صاحبنظران این علم و ارائه نظریه مختار، معتبرترین راه برای دست یابی به آراء ابن غضائری که نقلیات نجاشی از او است و عدم اعتبار نسخه الضعفاء و رد نسبت آن به مؤلف، تبیین شده است.

کلیدواژه‌ها

ابن غضائری؛ الضعفاء؛ تضعیف؛ وجاده؛ نسخه

مراجع

ابن داوود، حسن بن علی، الرجال، حققه و قدم له السید محمد صادق آل بحرالعلوم، نجف الاشرف: المطبعة الحیدریة، 1392 ق.

ابن غضائری، احمد بن حسین، الرجال، تحقیق: سید محمدرضا حسینی جلالی، قم: دارالحدیث، 1422 ق.

ابن غضائری، احمد بن حسین، الرجال، نسخه عکسی از اصل خطی محفوظ در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.

ابوالحسن، علی، الفوائد الرجالیة، قم: ذوی القربی، بی‌تا.

ایروانی، باقر، دروس تمهیدیة فی القواعد الرجالیة، قم: مدین، 1426 ق.

آقا بزرگ طهرانی، محمد محسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، تهران: چاپخانه مجلس، 1375 ق.

بغدادی، حمید، تقییمات ابن الغضائری تحت مجهر التحقیق، قم: باقیات، 1434 ق.

بهبودی، محمد باقر، معرفة الحدیث و تاریخ نشره و تدوینه و ثقافته عند الشیعة الامامیة، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی، 1362.

جلالی، مهدی و رباطی، سمانه، «بررسی تطبیقی روش ابن غضائری، شیخ طوسی و نجاشی در تعامل با راویان غیر امامی»، علوم حدیث، (1395 ش)، سال 21، ش 1، ص 144-167.

جلالی، مهدی، «جستاری در باب نسبت کتاب الضعفاء به ابن غضائری»، مطالعات اسلامی، (1384 ش)، شماره 68، ص 11-44.

جلالی، مهدی، «روش ابن غضائری در نقد رجال»، مطالعات اسلامی، (1383 ش)، شماره 65-66، ص 55-86.

حافظیان بابلی، ابوالفضل، رسائل فی درایة الحدیث، قم: دارالحدیث للطباعة والنشر، 1425 ق.

حب الله، حیدر، دروس تمهیدیة فی تاریخ علم الرجال عند الامامیة، تقریر: احمد بن عبدالجبار السمین، بیروت: دار المحجة البیضاء، 1434 ق.

حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، تحقیق: جواد قیومی، قم: مؤسسة نشر الققاهة، 1435 ق.

خواجویی، محمد اسماعیل، الفوائد الرجالیة، تحقیق: مهدی رجائی، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة، 1413 ق.

خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بیروت: دار الزهراء، 1413 ق.

سبحانی، جعفر، «تحقیقی پیرامون رجال ابن غضایری (2)»، نور علم، (1365 ش)، شماره 16، ص 19-29.

سبحانی، جعفر، «تحقیقی پیرامون رجال ابن غضایری (1)»، نور علم، (1365 ش)، شماره 15، ص 55-67.

سبحانی، جعفر، کلیات فی علم الرجال، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1421 ق.

سند، محمد، بحوث فی مبانی علم الرجال، تقریر: محمد صالح التبریزی، قم: فدک، 1426 ق.

سیستانی، محمد رضا، وسائل الانجاب الصناعیة، بیروت: دار المؤرخ العربی، 1425 ق.

سیفی مازندرانی، علی اکبر، مقیاس الرواة فی کلیات علم الرجال، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1422 ق.

شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1435 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الرعایة، اخراج و تعلیق و تحقیق: عبدالحسین محمد علی بقال، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، 1413 ق.

صاحب معالم، حسن بن زین الدین، التحریر الطاووسی، تحقیق: فاضل الجواهری، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، 1425 ق.

صاحب معالم، حسن بن زین الدین، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1417 ق.

صدرایی خویی، علی، فهرستگان نسخه‌های خطی، قم: سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، 1382 .

طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، تحقیق: جواد قیومی، قم: نشر الفقاهة، 1417 ق.

فاضل آبی، حسن بن ابی طالب، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1417 ق.

فانی اصفهانی، علی، بحوث فی فقه الرجال، تقریر: السید علی حسین مکی العاملی، قم: مرسسة العروة الوثقی، 1414 ق.

فضلی، عبدالهادی، اصول علم الرجال، بیروت: دار النصر، 1414 ق.

قاسم پور، محسن «مقایسه دیدگاه‌های رجالی ابن غضائری و نجاشی»، حدیث پژوهی، (1392 ش)، سال پنجم، شماره نهم، ص 85-112.

قهپائی، عنایة الله، مجمع الرجال، تصحیح: ضیاء الدین العلامة الاصفهانی، بی‌جا: مؤسسه اسماعیلیان، بی‌تا.

کلباسی، محمّد بن محمّد ابراهیم، الرسائل الرجالیة، تحقیق: محمد حسین درایتی، قم: دار الحدیث، 1422 ق.

کنی تهرانی، علی، توضیح المقال فی علم الرجال، تحقیق: محمد حسین مولوی، قم: دارالحدیث، 1421 ق.

کنی تهرانی، علی، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، تحقیق: محمد رضا مامقانی، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، 1428 ق.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت: مؤسسة الوفاء، 1403 ق.

محسنی، محمد آصف، بحوث فی علم الرجال، قم: مرکز المصطفی (ص) العالمی للترجمة والنشر، 1432 ق.

محقق داماد، محمد، کتاب الصلاة، تقریر: عبدالله جوادی طبری آملی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1416 ق.

مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة والبرهان فی شرح ارشاد الاذهان، تحقیق: مجتبی العراقی علی پناه اشتهاردی و حسین یزدی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1414 ق.

نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة، تحقیق: سید موسی الشبیری الزنجانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1418 ق.

هادوی طهرانی، مهدی، تحریر المقال فی کلیات علم الرجال، قم: مؤسسة بیت الحکمة الثقافیة، 1426 ق.