آشنایی‌زدایی و برجسته‌سازی در سوره مبارکه واقعه

زبان و ادبیات عربی

مقاله 4، دوره 6، شماره 10، مرداد 1393، صفحه 139-165   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v6i10.40966

نویسنده

هومن ناظمیان^*

دانشگاه خوارزمی

چکیده

مطرح شدن مباحثی مانند آشنایی‌زدایی و برجسته‌سازی توسط رویکرد فرمالیسم، تحول بزرگی در نقد ادبی قرن بیستم پدید آورد. با استفاده از این مفاهیم می‌توان زیبایی‌های پنهان در متن ادبی را بهتر درک کرد. هدف این مقاله، بررسی سوره مبارکه واقعه از منظر آشنایی‌زدایی و برجسته‌سازی است. البته می‌دانیم که قرآن کریم، متن ادبی نیست ولی متنی است که جنبه‌ای از اعجاز آن را اعجاز ادبی تشکیل می‌دهد و دارای زیبایی‌های ادبی فراوانی است. مقصود از کاربرد نظریه‌های ادبی مختلف مثل آشنایی‌زدایی و برجسته‌سازی فقط آن است که نشان داده شود همه صور و ارزش‌های ادبی – نقدی می‌تواند در بهترین شکل در قرآن کریم یافت شود. این پژوهش نشان می‌دهد بسیاری از پدیده‌های طبیعی و مفاهیمی که برای مخاطبان دیروز و امروز قرآن، به اموری عادی تبدیل شده به‌واسطه آشنایی‌زدایی و قاعده افزایی برجسته شده است. استفاده گسترده از تکرار صامت‌ها و مصوت‌ها، تکرار در سطح کلمه، جمله و ساخت‌های نحوی، همچنین به‌کارگیری ساختار شرطی، استفاده ازجمله اسمیه و اسم فاعل ازجمله تکنیک‌های زبانی و ادبی است که در سوره واقعه برای آشنایی‌زدایی و برجسته‌سازی به کار گرفته شده است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم؛ سوره واقعه؛ آشنایی‌زدایی؛ برجسته‌سازی

مراجع

قرآن کریم.

ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب، بیروت، دارصادر، الطبعه الثالثه.

احمدی، بابک. (1380ش). ساختار و تأویل متن، تهران، نشر مرکز، چاپ نهم.

الجاحظ، عمرو بن بحر. (2003م). الحیوان، تحقیق محمد باسل عیون السود، بیروت، دار الکتب العلمیه، الطبعه الثانیه.

الراغب الاصفهانی، ابوالقاسم الحسین بن محمد. (2005م). المفردات فی غریب القرآن، تحقیق محمد خلیل عیتانی، بیروت: دارالمعرفه، الطبعه الرابعه.

حسن، عباس. (بی تا). النحو الوافی، طهران، ناصر خسرو، الطبعه الثالثه.

درویش، محیی الدین. (1415ق). اعراب القرآن و بیانه، دمشق: دارالارشاد، الطبعه الرابعه.

الزمخشری، محمود.(1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی، الطبعه الثالثه.

سید قطب. (1412ق). فی ظلال القرآن، بیروت و القاهره، دارالشروق، الطبعه السابعه عشره.

شایگان فر، حمیدرضا. (1380ش). نقد ادبی، تهران، انتشارات دستان، چاپ اول.

شفیعی کدکنی، محمد رضا.(1391ش). رستاخیز کلمات، تهران، نشر سخن، چاپ اول.

شمیسا، سیروس. (1383). نقد ادبی، تهران، انتشارات فردوس، چاپ چهارم.

الصابونی، محمد علی. (1976م). صفوه التفاسیر، مکه المکرمه، مکتبه جده.

صفوی، کورش، از زبان شناسی به ادبیات. (1383ش). ج1: نظم، تهران: سوره مهر، چاپ اول.

صفوی، کورش. (1383ش). از زبان شناسی به ادبیات، ج2: شعر، تهران: سوره مهر، چاپ اول.

طباطبایی، سید محمد حسین.(1374ش). تفسیر المیزان، مترجم: سید محمد باقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.

طبرسی، فضل بن حسن.(1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم.

علوی مقدم، مهیار. (1377ش). نظریه های نقد ادبی معاصر، تهران: سمت، چاپ اول.

عکاشه، محمود.(2005م). التحلیل اللغوی فی ضوء علم الدلاله، القاهره، دارالنشر للجامعات، الطبعه الأولی.

علی الصغیر، محمد حسین. (2000م). الصوت اللغوی فی القرآن، بیروت، دارالمؤرخ العربی، الطبعه الأولی.

فاضلی، محمد.(1388ش). دراسه و نقد فی مسائل بلاغیه هامه، تهران و مشهد، سازمان سمت و دانشگاه فردوسی، چاپ سوم.

فضیلت، محمود. (1390ش). اصول و طبقه بندی نقد ادبی، تهران، انتشارات زوار، چاپ اول.

فوده، علی.(1976م). «الشرط بإن و اذا فی القرآن الکریم»، فصلیه کلیه الآداب، جامعه بغداد.

قرشی، سید علی اکبر. (1371ش). قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ ششم.

محمد خلیفه، احمد عبدالمجید. (بی تا). نهایات الآیات القرآنیه بین اعجاز المعنی و روعه الموسیقا، القاهره، مکتبه القاهره.

محمد المطعنی، عبدالعظیم ابراهیم. (1388ش). ویژگی های بلاغی بیان قرآنی، ترجمه سید حسین سیدی، تهران، نشر سخن، چاپ اول.

مصطفوی، حسن.(1360ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

مکارم شیرازی، ناصر. (1374ش). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیه، چاپ اول.

یاسوف، احمد. (1388ش). زیبایی‌شناسی واژگان قرآن، ترجمه سید حسین سیدی، تهران، نشر سخن، چاپ اول.