معضلات معرفت‌شناختی الگوی ماهوی علم در حکمت متعالیه

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 1، دوره 49، شماره 2، آذر 1396، صفحه 57-82   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v49i2.58002

نویسنده

عباس جوارشکیان^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در مقاله حاضر تلاش شده است الگوی علم و آراء معرفت‌شناختی حکیمان اسلامی به‌ویژه حکمت صدرایی از دو منظر معرفت‌شناسانه و هستی‌شناسانه مورد تحلیل و بررسی قرار گیـرد و به برخی از ابهامات و نابسامانی‌ها و ناتوانی‌های آن در تبیین مقوله علم اشاره شود.
بنابه تحلیل ارائه شده، ماهیت از منظر حکمت صدرایی فاقد هرگونه محتوای معرفتی است؛ تلقی وجودشناسانه ملاصدرا از هویات علمی با ابهامات و ناسازگاری‌های چندی در نظام فلسفی او روبروست؛ هیچ ملاک روشنی برای اعتبارسنجی ادراکات علمی و مطابقت آن‌ها با خارج ارائه نگردیده است و سازوکار تحصیل ادراکات عقلی در معرض مناقشات جدّی قرار دارد.
در قسمت پایانی مقاله در مقام ارائه راه‌حل به سه اشکال بنیادی در الگوی ماهوی علم اشاره شده است:
1- انفصال عین و ذهن؛ 2- ذات‌گرایی؛ 3- دوگانه انگاری مقوله معنا و هستی.
به باور نگارنده در چهارچوب فلسفه صدرایی، نظریه اصالت پدیداری معنا راه‌حلّ نهایی برون‌شد از معضلات یاد شده است.

کلیدواژه‌ها

معرفت‌شناسی؛ الگوی علم؛ ماهیت علم؛ وجودشناسی معنا؛ ماهیت؛ وجود ذهنی؛ ادراک عقلی؛ نظریه مطابقت

مراجع

ابن سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، تحقیق مجتبی زارعی، قم، بوستان کتاب، 1381.

ابن سینا، حسین بن عبدالله ، التعلیقات، تحقیق عبدالرحمان بدوی، قاهره، المکتبه العربیه، 1392 ق.

ابن سینا، حسین بن عبدالله ، الشفاء، الطبیعیات، النفس، سعید زائد، الأب قناتی، قم، مکتبه آیه الله المرعشی، 1404 ق.

جوادی آملی، عبدالله، رحیق مختوم، قم، مرکز نشر اسراء، 1384.

سهروردی، یحیی بن حبش، مجموعة مصنفات شیخ اشراق، هنری کربن، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1372.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحاشیه علی الالهیات، قم، انتشارات بیدار، بی‌تا.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم ، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، قم، مکتبه المصطفوی، چاپ دوم، 1368.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم ، الشواهد الربوبیه، سید جلال الدین آشتیانی، دانشگاه فردوسی مشهد، 1346.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم ، المبدأ و المعاد، سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1354.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم ، المشاعر، هانری کربن، تهران، کتابخانه طهوری، چاپ دوم، 1363.

طباطبایی، محمد حسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقدمه و پاورقی: مرتضی مطهری، قم: انتشارات مؤسسه مطبوعات دارالعلم، بی‌تا.

طباطبایی، محمد حسین ، نهایه‌ الحکمه، تعلیق محمد تقی مصباح یزدی، قم، الزهراء، 1363.

طباطبایی، محمد حسین ، نهایه‌ الحکمه، موسسه نشر اسلامی، قم، بی‌تا

مصباح یزدی، محمد تقی، شرح اسفار، سعیدی مهر، قم، موسسه آموزشی امام خمینی، 1380.

مظفر، محمد رضا، المنطق، قم: انتشارات چاپخانه علمیه، 1388 ق.

نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، شرح الاشارات و التنبیهات، قم، النشر البلاغه، 1375.