بررسی خبر واحد در فقه ابن‌ادریس

فقه و اصول

مقاله 1، دوره 47، شماره 3 - شماره پیاپی 102، آذر 1394، صفحه 33-57   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v47i22.26858

نویسندگان

داریوش بخردیان^* ؛ محمدتقی قبولی درافشان؛ محمدتقی فخلعی

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

اعتقاد به عدم حجیت خبر واحد یکی از اساسی‌ترین مبانی ابن‌ادریس در علم اصول است و همین مسأله موجب شده است تا آرا و شیوه فقاهت وی، متفاوت از آرای دیگر فقها شود و حتی در مواردی از شذوذ و ندرت سر درآورد. وی روایاتی را که به حد تواتر نرسد یا مجرد از قرائن باشد؛ حجت نمی‌داند؛ از این رو که این‌گونه اخبار علم آور نیستند. وی این مبنا را جزء ضروریات فقه امامیه یافته است.
این مبنا موجب شده است تا برخی عمل نکردن به اخبار اهل بیت را به او نسبت دهند. لیکن طبق تحقیق، این نسبت صحیح نیست؛ زیرا ابن‌ادریس علاوه بر خبر متواتر به اخبار آحادِ بسیاری استناد کرده است. می‌توان گفت در نگاه ایشان خبر واحد به دو قسم، تقسیم می‌شود. خبر واحدی که ادلّه‌ دیگر، مؤید آن است. چنین خبری قطع‌آور است و می‌توان بدان عمل نمود و خبر واحدی که بدون مؤید است و نمی‌توان بدان عمل نمود؛ هرچند که راوی آن ثقه باشد. نتیجه این‌که طبق مبنای ایشان، صحت و سقم خبر واحد را باید در عرضه به سایر ادلّه سنجید.

کلیدواژه‌ها

ابن‌ادریس؛ خبر واحد؛ فتوای شاذ؛ حجت؛ ظن

مراجع

قرآن کریم

آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، کفایة‌الاصول، قم، موسسة ‌آل ‌البیت ‌لاِحیاء التراث، چاپ ‌اول، 1409 ق.

آل شیخ، محمدطاهر، بدایة الوصول فی شرح کفایة‌الاصول، قم، دار الهدی، چاپ ‌دوم، 1426 ق.

ابن ابی جمهور، محمد بن زین‌الدین، عوالی اللئالی، قم، مطبعة سید الشهداء، چاپ ‌اول، 1403 ق.

ابن بابویه، محمدبن‌علی، الخصال، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم: جامعه‌ مدرسین‌ حوزه ‌علمیه، 1403 ق.

ابن بابویه، محمدبن‌علی، المقنع، قم، مؤسسة الامام الهادی (ع)، 1415 ق.

ابن بابویه، محمدبن‌علی، عیون اخبار الرضا (ع)، بیروت: مؤسسه ‌اعلمی، چاپ ‌اول، 1404 ق.

ابن بابویه، محمدبن‌علی، من لایحضره الفقیه، قم: جامعة ‌المدرسین، چاپ‌ دوم، 1404 ق.

ابن‌ادریس، محمدبن احمد، السرائر، قم، دفتر انتشارات ‌اسلامی، چاپ ‌دوم، 1410 ق.

ابن‌حنبل، احمدبن ‌محمد، المسند، بیروت، دارصادر، بی‌تا.

ابن‌زهره، حمزه‌بن ‌علی، غنیه النزوع، قم، مؤسسه ‌امام صادق (ع)، چاپ ‌اول، 1417 ق.

ابن‌فهد حلی، احمدبن‌ محمد، المهذب البارع، تحقیق: مجتبی عراقی، قم، جامعه ‌المدرسین، 1407 ق.

ابن‌ماجه، محمدبن ‌یزید، سنن ابن ماجه، تحقیق: محمدفؤاد عبدالباقی، بیروت: دارالفکر، بی‌تا.

ابن‌منظور، محمدبن ‌مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر، چاپ ‌سوم، 1414 ق.

ابوداود، سلیمان‌بن ‌اشعث، سنن ابی داود، تحقیق: سید محمد اللحام، بیروت، دار الفکر، چاپ ‌اول، 1410 ق.

استرآبادی، محمدامین، الفوائد المدنیة و بذیله الشواهد المکیة، قم: دفتر انتشارات ‌اسلامی، چاپ ‌دوم، 1426 ق.

انصاری، مرتضی‌بن محمد امین، المکاسب (المحشی)، شارح: سید محمد کلانتر، قم، دارالکتاب، چاپ‌ سوم، 1410 ق.

انصاری، مرتضی‌بن محمد امین، المکاسب، قم، دارالفکر الاسلامی، چاپ ‌اول، 1415 ق.

انصاری، مرتضی‌بن محمد امین، فرائدالاصول، قم، مؤسسه ‌نشر اسلامی، چاپ ‌پنجم، 1416 ق.

بحرالعلوم، مهدی، الفوائد الرجالیه، تهران، مکتبه ‌الصادق، چاپ ‌اول، 1405 ق.

بحرانی، یوسف‌بن ‌احمد، لؤلؤة‌البحرین، قم، آل‌ البیت، بی‌تا.

بخاری، محمدبن ‌اسماعیل، صحیح بخاری، بیروت، دارالفکر، چاپ افست، 1401 ق.

بیهقی، احمدبن ‌حسین، سنن الکبری، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.

تفرشی، مصطفی، نقد الرجال، قم، مؤسسه آل‌البیت، چاپ ‌اول، 1418 ق.

تقی الدین حلی، حسن‌بن علی، رجال ابن داود، تهران، دانشگاه ‌تهران، 1383 ق.

‌تونی، عبدالله‌بن ‌محمد، الوافیة فی اصول الفقه، قم: مجمع ‌الفکر الاسلامی، چاپ اول، 1412 ق.

حرعاملی، محمدبن‌ حسن، وسائل الشیعة، بیروت، داراحیاء التراث ‌العربی، بی‌تا.

خمینی، روح‌الله، المکاسب ‌المحرّمة، قم، مؤسسة ‌اسماعیلیان، چاپ ‌سوّم، 1410 ق.

خمینی، روح‌الله، تنقیح الاصول، تقریرات: حسین ‌تقوی ‌اشتهاردی، تهران: موسسة ‌تنظیم ‌و نشر آثار امام، چاپ ‌اول، 1418 ق.

خمینی، روح‌الله، کتاب البیع، تهران، موسسة‌تنظیم ‌و نشر آثار امام، چاپ اول، 1421 ق.

خویی، ابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروه الوثقی (الصلاه)، قم، چاپ ‌اول، 1418 ق.

خویی، ابوالقاسم، مبانی تکمله المنهاج، قم، مؤسسه ‌احیاء آثار خویی، چاپ ‌اول، 1422 ق.

خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه، قم، انتشارات داوری، چاپ ‌اول، 1377.

خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه، لجنه ‌التحقیق: چاپ‌ پنجم، 1413 ق.

دارمی، عبدالله‌بن ‌بهرام، سنن الدارمی، دمشق، مطبعه الاعتدال، بی‌تا.

سبحانی، جعفر، ادوار الفقه الامامی، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ اول، 1424 ق.

سبحانی، جعفر، المحصول فی علم الاصول، قم: مؤسسة الامام ‌الصادق، چاپ ‌اول، 1414 ق.

شریف الرضی، محمد بن حسین، المجازات النبویه، تحقیق: طه محمد الزینی، قم، مکتبة ‌البصیرتی، بی‌تا.

شهید اول، محمدبن ‌مکی، غایة المراد، قم: دفتر تبلیغات ‌اسلامی، چاپ ‌اول، 1414 ق.

شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم: مؤسسه ‌انتشارات ‌اسلامی، چاپ ‌اول، 1419 ق.

صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر، الجواهر الکلام، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ ‌دوم، 1367.

طباطبایی کربلایی، علی بن محمد علی، ریاض المسائل، قم: جامعة ‌المدرسین، 1412 ق.

طبرسی، احمدبن‌ علی، الاحتجاج، مشهد: نشرمرتضی، چاپ ‌اول، 1403 ق.

طوسی، محمدبن‌ حسن، الاستبصار، قم، دارالکتب ‌الاسلامیة، چاپ چهارم، 1363.

طوسی، محمدبن‌ حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مکتب ‌الاعلام ‌الاسلامی، چاپ ‌اول، 1409 ق.

طوسی، محمدبن‌ حسن، الخلاف، قم، موسسة النشر الاسلامی، چاپ ‌اول، 1407 ق.

طوسی، محمدبن‌ حسن، الفهرست، نجف، مکتبة‌الرضویه، چاپ ‌اول، بی‌تا.

طوسی، محمدبن‌ حسن، النهایة فی المجرد الفقه والفتاوی، بیروت، دارالاندلس، بی‌تا.

طوسی، محمدبن‌ حسن، تهذیب الاحکام، تهران: دار الکتب ‌الاسلامیة، چاپ چهارم، 1365.

طوسی، محمدبن‌ حسن، عدة الاصول، قم، انتشارات ‌ستاره، چاپ ‌اول، 1417 ق.

عبدالرحمان، محمود، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، بی‌جا، بی‌تا.

علامه‌حلی، حسن‌بن‌ یوسف، رجال علامه (خلاصة الاقوال)، نجف: انتشارات ‌حیدریه، چاپ‌دوم، 1381 ق.

علامه‌حلی، حسن‌بن‌ یوسف ، مختلف الشیعه، قم: دفتر انتشارات ‌اسلامی، چاپ ‌دوم، 1413 ق.

علم‌الهدی، علی بن حسین، الانتصار، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ ‌اول، 1415 ق.

علم‌الهدی، علی بن حسین، الذریعة الی اصول الشریعة، دانشگاه تهران، بی‌تا.

علم‌الهدی، علی بن حسین، رسائل المرتضی، قم: دارالقرآن، 1405 ق.

علم‌الهدی، علی بن حسین، مسائل الناصریات، تهران، مؤسسة الهدی، 1417 ق.

فخرالمحققین، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، قم، چاپ ‌اول، 1387 ق.

کاشانی، ابوبکربن ‌مسعود، بدایع الصنایع، پاکستان: مکتبه ‌الحبیبیه، چاپ ‌اول، 1409 ق.

کلینی، محمدبن‌ یعقوب، الکافی، تهران: دارالکتب ‌الاسلامیة، چاپ ‌سوم، 1388 ق.

مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة، قم: مؤسسه آل‌ البیت، چاپ ‌اول: 1411 ق.

‌مجلسی، محمدباقربن محمد تقی، بحار الانوار، بیروت: موسسة الوفاء، چاپ ‌دوم، 1403 ق.

‌مجلسی، محمدباقربن محمد تقی ، ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاحکام، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی، چاپ‌اول، 1406 ق.

محقق‌حلی، جعفربن‌ حسن، المعتبر، تحقیق: لجنه ‌التحقیق، بی‌جا، مؤسسه ‌سید الشهداء، 1364.

محقق‌کرکی، علی‌بن‌ حسین، جامع المقاصد، قم، المهدیه، چاپ ‌اول، 1408 ق.

مظفر، محمدرضا، ا صول الفقه، قم: مؤسسه ‌نشر اسلامی، چاپ ‌پنجم، 1430 ق.

مفید، محمد بن محمد، المسائل الصاغانیه، کنگره بین‌المللی هزاره شیخ مفید، چاپ ‌اول، 1413 ق.

مفید، محمد بن محمد، المقنعة، کنگره جهانی هزاره‌ شیخ‌ مفید، قم، چاپ‌ اول، 1413 ق.

منتجب‌الدین، علی بن عبیدالله، الفهرست، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی، 1408 ق.

میرزای قمی، ابوالقاسم‌بن محمد حسن، القوانین المحکمة فی الاصول، قم: دار احیاء الکتب ‌الاسلامیه، چاپ ‌اول، 1430 ق.