نقد رمان «عصفور من الشرق» از نگاه جامعه‌شناسی مکتب فرانکفورت

زبان و ادبیات عربی

مقاله 1، دوره 6، شماره 11، مرداد 1393، صفحه 29-52   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v6i11.36856

نویسندگان

روح الله صیادی نژاد^* ؛ راضیه نظری

دانشگاه کاشان

چکیده

موضوع اجتماعی «انتقاد» در جامعه‌شناسی ادبیات با ظهور مکتب فرانکفورت، شکلی منسجم‌تر و علمی‌تر یافته است. رمان «عصفور من الشرق» که مبتنی بر واقع‌گرایی انتقادی است، با انعکاس هدفمند شرایط جامعه و با انگیزه هشدار نسبت به تغییرات جهان و همچنین ورود «سرمایه‌داری» نگاشته شده است.
هدف از پژوهش فوق تبیین رویکرد نویسنده متعهد، «توفیق الحکیم»، در برابر تحولات جامعه است؛ از اینرو چگونگی تبیین دغدغه‌های نویسنده نسبت به تغییرات پیشروی جامعه و همین‌طور نحوه پردازش این دغدغه‌ها با به‌کارگیری شگردهای داستان‌نویسی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این جستار از روش‌های توصیفی و تحلیلی مبتنی بر ماده‌گرایی تاریخی و روان‌شناسی بهره برد‌ه‌ایم. دستاورد این پژوهش بیانگر آن است که توفیق‌الحکیم با به‌کارگیری عناصر رمان‌نویسی توانسته است بحران‌های ناشی از سرمایه‌داری را پیش‌بینی نموده و راه برون‌رفت از آن را بازگشت به هویت اصیل شرقی معرفی نماید.

کلیدواژه‌ها

رمان؛ جامعه‌شناسی؛ مکتب فرانکفورت؛ سرمایه‌داری؛ بحران

مراجع

منابع عربی

أعرج، خالد، فی تأویل خطاب النقد الادبی الاجتماعی، حلب: عبدالمنعم، ط1 ،1999م.

الحکیم، توفیق،عصفور من الشرق، القاهره: دارمصر للطباعه، 1938م.

راغب، نبیل،موسوعه الابداع الادبی، مصر: الشرکه العالمیه للنشر، لونجمان، ط1، 1996م.

رضوان، عبدالله، دراسه فی سوسیولوجیا الروایه العربیه الرائی، عمان، دارالیازوری العلمیه للنشر و التوزیع، 1999م.

شتا، سیدعلی، علم الاجتماع اللغوی، اسکندریه: مرکز الاسکندریه لکتاب، 1998م.

عبدالصبور،صلاح، ماذا یبقی منهم للتاریخ. دراسات فی أدب: طه حسین، توفیق الحکیم، قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب، 1997م.

عبدالله، محمدحسن، الواقعیه فی الروایه العربیه، الهیئه المصریه العامه للکتاب،2005.

عید، رجاء،فلسفه الالتزام فی النقد الادبی بین النظریه و التطبیق،اسکندریه: منشاه المعارف، 2000م.

موسی، أنور عبدالحمید، علم الاجتماع الادبیمنهج السوسیولوجی، فی القراء و النقد، لبنان، بیروت: دارالنهضه العربیه، 1432هـ/2001م.

منابع فارسی

آقازینالی، زهرا؛ آقا حسینی، حسین، «مقایسه تحلیلی کنایه و آیرونی(Irony)، در ادبیات فارسی و انگلیسی» فصلنامه علمی‌پژوهشی کاوش‌نامه، سال نهم، ش17، 1387، صص 95-127.

احمدی، بابک، خاطرات ظلمت: درباره سه اندیشگر مکتب فرانکفورت والتر بنیامین، ماکس هورکهایمر، تئودور آدرنو، تهران: مرکز، 1387.

آراسته‌خو، محمد، نقد و نگرش بر فرهنگ اصطلاحات اجتماعی_علمی، تهران: چاپخش،چ اول،381 .

باتامور، تام، دبستان مکتب فرانکفورت، ترجمه: محمد حریری اکبری، انشارات دانشگاه تبریز،1372.

بودون، ریمون، بورکیو، فرانسوا، فرهنگ انتقادی جامعه‌شناسی، ترجمه: عبدالحسین نیک گهر، تهران: فرهنگ معاصر،1385.

پارسایی، مریم، بررسی ساختار و مضمون رمان عوده الروح از توفیق حکیم، پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، 1389.

پاینده، حسین، گشودن رمان، تهران: مروارید، 1392.

پیری، علی، مکتب فرانکفورت و بسط نظریه انتقادی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد فلسفه، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، 1389.

دسوان، آبرام، درآمدی به جامعه‌شناسی انسانی، ترجمه:جعفر نجفی زند، تهران:دوران، 1382.

کانرتون، پل، جامعه شناسی انتقادی، مترجم: حسن چاوشیان، تهران: کتاب آمه،1390.

لوونتال، لئو، رویکرد انتقادی در جامعه شناسی ادبیات، ترجمه: محمدرضا شادرو،تهران: نشر نی، چ دوم، 1390 .

مارکوزه، هربرت، انسان تک ساحتی، ترجمه: محسن مویدی، تهران: امیرکبیر، 1378.

نجاتی، غلامرضا، جنبش‌های ملی مصر، تهران: انتشار، 1365.