رویکرد تاریخی‌نگری محمد عابد جابری در فهم قرآن؛ لوازم و دلالت‌ها

علوم قرآن و حدیث

مقاله 6، دوره 51، شماره 2 - شماره پیاپی 103، آذر 1398، صفحه 113-134   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v51i2.61566

نویسندگان

زهرا سلامی¹؛ سید محمد علی ایازی^{* 2}؛ مهرداد عباسی¹

¹دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات- تهران

²واحد علوم و تحقیقات تهران دانشگاه آزاد اسلامی

چکیده

محمد عابد جابری شخصیت نومعتزلی معاصر است که تأکید بر فهم قرآن با ارائه تفسیری نو و مناسب حال زمانه از قرآن در عین استفاده از روش‌های درون سنتی دارد. وی با استفاده از دستاوردهای جدید و توجه به زمینه‌های اجتماعی به متن قرآن پرداخته و و می‌کوشد تا فهم معاصر از قرآن را با نگرشی تاریخی به فهم زمان نزول قرآن پیوند دهد. در این پژوهش، دیدگاه جابری از منظر تاریخی‌نگری به قرآن مورد بررسی قرار گرفته و به تناسب از بافت عصر نزول و ترتیب نزول قرآن سخن به میان رفته است. جابری با تمایز مسئلة تاریخی‌نگری خود قرآن و نقش تاریخی‌نگری در فهم آیات، از طریق اعتماد به بررسی فضا و ترتیب نزول به دنبال شناخت مخاطب آیات و درک اهداف بیان قرآن است تا نوعی روش‌شناسی را برای عصری کردن تفسیر، به معنای فهم همزمان قرآن معاصر با خود، و قرآن معاصر با ما فراهم سازد.

کلیدواژه‌ها

الجابری؛ فهم قرآن؛ تفسیر؛ تاریخی‌نگری؛ بافت عصر نزول؛ ترتیب نزول

مراجع

ایازی، محمد علی، «تاریخ‌مندی در نصوص دینی»، علوم حدیث، شماره 29، 1382.

جابری، محمد عابد، «قرآن، قرآن است»، ترجمة علی آقایی، خردنامة همشهری، شـمارة 17‌، مـرداد 1386‌.

جابری، محمد عابد، فـهم القـرآن الحـکیم: التفسیر الواضح حسب ترتیب النزول، بیروت، مرکز الدارسات الوحدی العربیه، 2008 م.

جابری، محمد عابد، مـدخل الی القـرآن الکریم، بـیروت، مرکز الدراسات الوحدی العربیه، 2006 م.

جابری، محمد عابد، نحن و التراث، بـیروت، مرکز الثقافی العربی، 1993 م.

جابری، محمد عابد، نقد العقل العربی، بـیروت، مرکز الدراسات الوحدی العربیه، 2009 م.

جفری، آرتور، واژه‌های دخیل در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران، توس، ۱۳۸۶.

دروزه، محمد عزّت، التفسیر الحدیث، قاهره، دار احیاء الکتب العربیه، 1383 ق.

رشوانی، سامر، «قرآن شـناخت»، تـرجمة علی آقایی، خردنامة همشهری، شمارة 17، مرداد 1386.

رشید رضا، محمد، تفسیر القرآن الکریم الشهیر بتفسیر المنار، چاپ دوم، دار الفـکر، بی‌تا.

ریفیودین، محمداویس، «پدیدارشناسی در تقابل با تاریخی‌نگری»، مطالعه موردی {موضوع} امامت، امامت پژوهی، سال دوم، شماره 7، پاییز 1391.

سعیدی روشن، محمد باقر، «قرآن، نزول تاریخی و حضور فراتاریخی: تحلیلی بر مبنای معرفتی تاریخ گروی و انطباق آن با کلام الهی»، مجله پژوهش‌های فلسفی – کلامی، شماره 28، تابستان 1385.

السـید، رضوان و محمد زاهد جول، «زندگی و آثار و رویکردهای تفسیری و فکری محمد عابد الجابری»، ترجمة علی عـلی‌محمدی، کتـاب مـاه دین، شمارة 154، مرداد 1389.

سیوطی، عبدالرحمن‌بن ابی‌بکر، الاتقان فی علوم القرآن، تحقیق فواز احمد زمرلی، بیروت، دار الکتاب العربی، 1426 ق.

شاطبی، ابـراهیم بـن موسی، الموافقات فی اصول الدین، قاهره، المکتبی التجاریی الکبری، بی‌تا.

شاکر، محمدکاظم، «تفسیر بر اساس ترتیب نزول با سه قرائت»، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، شماره 62 و 63، 1389.

شحاته، عبدالله محمود، مـنهج الامـام محمد عبده فی التفسیر القرآن الکریم، قاهره، نـشر الرسـائل الجـامعیه، 1382 ق.

صغیر، محمد حسین علی، المبادی العامه لتفسیر القرآن الکریم بین النظریه و التطبیق، دارالمؤرخ العربی، بیروت، 2000 م.

عباسی، مهرداد، «رهیافت‌های جدید به تفسیر قرآن در جهان اسلام»، شب تفاسیر قرآن جدید، 1395. http://mehrdadabbasi.com/index.aspx

عرب صالحی، محمد، «ابوزید و تاریخی‌نگری»، قبسات، تهران، سال هجدهم، بهار 1392.

عرب صالحی، محمد، تاریخی‌نگری و دین، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1391.

علوی نژاد، سید حیدر، «فهم متن در افق تاریخی آن»، پژوهش‌های قرآنی، شماره 21 و 22، بهار و تابستان 1379.

عـلیخانی، علی‌اکبر و همکاران، اندیشة سـیاسی مـتفکران مسلمان، تهران، پژوهشکدة مطالعات فـرهنگی و اجـتماعی، 1390‌.

علی‌محمدی، علی، «فهم القرآن الحکیم، التفسیر الواضح حسب ترتیب النزول»، کتاب ماه دین، شـمارة 132‌، مهر 1387.

قطب، سید، فی ظلال القـرآن، بیروت ـ قاهره، دار الشـروق، چـاپ هـفدهم، 1412 ق.

کرمی، محمدتقی، بررسی آرا و اندیشه‌های مـحمد عـابد جابری، تهران، مرکز مطالعات فرهنگی بین‌المللی، بی‌تا.

کریمی‌نیا، مرتضی، «تفسیر قرآن در گذر زمان»، نشست رویکردهای تفسیری معاصر و خوانش قرآن کریم در دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی دانشگاه تهران، 1395.

نکونام. جعفر، «تفسیر تـاریخی قرآن کریم»، مجله پژوهش دینی، شماره 19، پاییز و زمستان 1388.

واعظی، احمد، درآمدی بر هرمنوتیک، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1383.

وصفی، محمدرضا، نومعتزلیان، تهران، نگاه معاصر، 1387.

ویلانت، رتراود، «جریان‌شناسی تفاسیر قرآن در دورة معاصر»، ترجمة مهرداد عباسی، آینة پژوهش، شمارة 86 ، خرداد و تیر 1383‌.

IGGERS, Georg G., 2003, Dictionary of The History of ideas, Volume2, Maintained by: the Electronic Text at The University of Virginia Library Available at: etext. lib. virginia. edu/cgi-local/DHt/dhi-cgipid-dv2-52 (2005/7/12)