بررسی قاعده «یُغتفر فی الدوام ما لایُغتفر فی الابتداء» در فقه اسلامی

فقه و اصول

مقاله 3، دوره 47، شماره 3 - شماره پیاپی 102، آذر 1394، صفحه 131-149   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v47i22.22886

نویسندگان

علی کشاورز^* ؛ حسین صابری

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در فقه اسلامی با عبارت‌هایی از جمله «یغتفر فی الدوام (البقاء، الاستدامه) ما لایغتفر فی الابتداء» مواجه می‌شویم که از سیاق آن این‌گونه برمی‌آید که این عبارت، نزد فقها به‌عنوان قاعده‌ای مشهور و مقبول مورد لحاظ واقع شده است. لکن پس از بررسی ردپای این عبارت در کتب فقه و قواعد فقه به نظر می‌رسد در خصوص خاستگاه اصلی این عبارت و حتی استقلال آن، وحدت نظری وجود ندارد. برخی آن را ذیل قواعد «الدفع اقوی من الرفع» یا «التابع تابع» و یا «المانع طاری» ذکر کرده‌اند و برخی نیز از آن در مبحثی مستقل نام برده‌اند. در انتها پس از تحلیل و بررسی گفته‌ها در خصوص این عبارت و بیان ادله، به نظر می‌رسد می‌توان به‌عنوان نتیجه، آن را نه ذیل قواعد سه‌گانه مذکور بلکه به‌عنوان قاعده‌ای مستقل لحاظ کرد مبنی بر اینکه آنچه ابتدا به آن حرام و ممنوع است در ادامه، دوام و بقای آن حرام و ممنوع نیست.

کلیدواژه‌ها

قاعده فقهی؛ اغتفار؛ دوام؛ بقاء؛ ابتداء؛ ممنوع

مراجع

قرآن کریم

انصاری، مرتضی بن محمد امین، کتاب المکاسب، قم، مجمع الفکر الاسلامی،1420 ق.

ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی، فتح الباری، بیروت، دارالمعرفة للطباعة و النشر، بی‌تا.

ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند الامام احمد بن حنبل، بیروت، دارصادر، بی‌تا.

ابن قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.

ابن نجیم، زین الدین بن ابراهیم، الاشباه والنظائر علی مذهب ابی حنیفه النعمان، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1419 ق.

بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح البخاری، استانبول، دارالفکر للطباعة و النشر، 1401 ق.

حموی، احمد بن محمد، غمز عیون البصائر فی شرح الاشباه و النظائر، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1405 ق.

خطیب شربینی، محمد بن احمد، مغنی المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1377 ق.

خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه، قم، انتشارات داوری، 1377.

زرقا، مصطفی احمد، شرح القواعد الفقهیه، دمشق، دارالقلم، 1409 ق.

زرکشی، محمد بن بهادر، المنثور فی القواعد، کویت، وزاره اوقاف الکویتیه، 1405 ق.

سُبکی، عبدالوهاب بن علی، الاشباه والنظائر، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1411 ق.

سعیدان، ولید بن راشد، تلقیح الافهام العلیه بشرح القواعد الفقهیه، الموقع الرسمی للمکتبة الشامله.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، الاشباه و النظائر، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1411 ق.

شروانی، عبدالحمید، حواشی الشروانی، عبدالحمید شروانی و قاسم عبادی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.

شمس الائمه سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفه للطباعة و النشر، 1406 ق.

شوکانی، محمد، نیل الاوطار، بیروت، دارالجیل، 1973 م.

شهید اول، محمد بن مکی، القواعد والفوائد، قم، منشورات مکتبة المفید، بی‌تا.

صاحب‌جواهر، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، طهران، دارالکتب الاسلامیه، 1367.

عاملی غروی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه، قم، موسسه نشر اسلامی، 1419 ق.

عبدالغفار، محمدحسن، القواعدالفقهیة بین الاصالة والتوجیه، الموقع الرسمی للمکتبة الشامله.

علا الدین کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، پاکستان، مکتبه الحبیبیه، 1409 ق.

فادانی، محمد یاسین بن عیسی، الفوائد الجنیة حاشیة مواهب السنیة شرح الفرائد البهیة فی نظم القواعد الفقهیة، بیروت، دارالبشائر الاسلامیه، 1417 ق.

محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1408 ق.

مسلم بن حجاج، المسند الصحیح، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.

نراقی، احمد بن محمد مهدی، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، قم، موسسه آل البیت لاحیاءالتراث، 1415 ق.

نسائی، احمد بن علی، السنن الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1411 ق.

نووی، یحیی بن شرف، صحیح المسلم بشرح النووی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407 ق.

یزدی، محمدکاظم بن عبدالعظیم، حاشیة المکاسب، قم، موسسه اسماعیلیان، 1378.