تقریرهای ابن سینا از برهان امکان و وجوب

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 2، دوره 50، شماره 1، شهریور 1397، صفحه 33-47   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v50i1.32835

نویسنده

افلاطون صادقی^*

پیام نور یزد

چکیده

از براهین مشهور در اثبات وجود خداوند، برهان وجوب و امکان است، که برای اولین بار توسط ابن‌سینا در آثارش تقریر شده است. نقدهایی این برهان در جهان اسلام و جهان غرب از سوی بعضی از متفکران از جمله غزالی، ابن‌رشد، ملاصدرا، هیوم، کانت، راسل و...وارد شده است. از نقدهای وارده بر آن، این ادعا است که در آن به وجود مستقل و حقیقی برای مجموعه موجودات جهان قائل شده و از این منظر دچار مغالطة ترکیب شده است. این نقد در هردو حوزه اسلامی و غربی مطرح می‌باشد. ملاصدرا معتقد است که تقریر شیخ اشراق از این برهان دچار چنین اشکالی است. با بررسی مشخص می‌شود که تقریر ابن‌سینا و شیخ اشراق و حتی تقریر صدرالمتالهین دارای إشکال قائل شدن به وجود مستقل برای مجموعة جهان می‌باشد، اما برخلاف نظر غزالی و راسل و دیگران هیچ کدام منجر به مغالطة ترکیب نمی‌شود. این نوشتار درصدد تبیین این موضوع است.

کلیدواژه‌ها

ابن سینا؛ برهان امکان و وجوب؛ مغالطه؛ مغالطة ترکیب

مراجع

ابن سینا، حسین‌ بن ‌عبدالله، الاشارات و التنبیهات، شرح خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، نشر کتاب، 1403 ق.

ابن سینا، حسین‌ بن ‌عبدالله، الالهیات من کتاب الشفاء، تحقیق حسن زادة آملی، قم، انتشارات حوزة علمیه، 1376.

ابن سینا، حسین‌ بن ‌عبدالله، المبدأ و المعاد، تصحیح عبدالله نورانی، تهران، انتشارات مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل- دانشگاه تهران، 1363.

ابن سینا، حسین‌ بن ‌عبدالله، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، مقدمه و تصحیح از محمد تقی دانش پژوه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1379.

ابن سینا، حسین‌ بن ‌عبدالله، دانش‌نامة علایی، تصحیح محمد معین، همدان، انتشارات دانشگاه بوعلی سینا، چاپ دوم، 1383.

ابن مرزبان، بهمنیار، التحصیل، تصحیح و تعلیق مرتضی مطهری، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1357.

بدوی، عبدالرحمان، موسوعه الفلسفه، بیروت، المؤسسه ‌العربی، 1984 م.

تحریرچی، نفیسه، و علیرضا کهنسال «اعتبارسنجی نقد صدرا بر دلیل «مجموع ممکنات»، حکمت اسراء، سال 5، ش 4، (1392)، ص 175-151.

جوادی آملی، عبدالله، تبیین براهین اثبات خدا، قم، مرکز نشر إسراء، چاپ دوم، 1375.

خندان، علی اصغر، منطق کاربردی، تهران: انتشارات طه، 1379.

رازی، فخرالدین بن محمد، المباحث المشرقیه، قم، انتشارات بیدار، چاپ دوم، 1411 ق.

راسل، برتراند، عرفان و منطق، ترجمه نجف دریابندری، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، 1362.

سبزواری، هادی بن مهدی، شرح‌ المنظومه، تصحیح و تعلیق حسن زاده آملی، تهران نشر ناب، 1379-1369.

سهروردی، یحیی بن حبش، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه هانری کربن وسید حسین نصر و نجف قلی حبیبی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ دوم، 1375.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمه ‌المتعالیه فی‌ الاسفار العقلیه ‌الاربعه، بیروت، دار احیاءالتراث، چاپ سوم، 1981 م.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، المبدأ و المعاد، تصحیح جلال‌الدین آشتیانی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه، 1354.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، المشاعر، ترجمه عمادالدوله، همراه با مقدمه و ترجمه فرانسوی هنری کربن، انتشارات کتابخانه طهوری، چاپ دوم، 1363.

غزالی، محمد بن محمد، تهافت‌ الفلاسفه، تحقیق سلیمان دنیا، تهران، انتشارات شمس تبریزی، 1382.

کاپلستون، فردریک چارلز، تاریخ فلسفه، ترجمه ابراهیم دادجو، تهران، انتشارات سروش، 1392.

کاپلستون، فردریک چارلز، فیلسوفان انگلیسی، ترجمه امیر جلال الدین اعلم، تهران: انتشارات سروش، 1362.

کانت، ایمانوئل، نقد عقل محض، ترجمه بهروز نظری، تهران: نشر باغ نی، 1390.

لاهیجی، عبدالرزاق، شوارق ‌الالهام، اصفهان، مهدوی، چاپ سنگی، بی‌تا.

لایبنیتس، ویلهلم، منادولوژی، ترجمه یحیی مهدوی، تهران انتشارات خوارزمی، 1375.

ملک‌شاهی، حسن، ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات، تهران، انتشارات سروش، چاپ ششم، 1388.

نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، الجوهر النضید، شرح علامه حلّی، قم، انتشارات بیدار، 1363.

نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، تجرید الاعتقاد، شرح علامه حلّی، ترجمه ابوالحسن شعرانی، تهران، انتشارات اسلامیه، بی‌تا.

نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، تلخیص المحصل، تهران، دانشگاه مک‌گیل و دانشگاه تهران، 1359.

Aquinas, Thomas, Summa Theologica, translated by Alfred. J. Freddoso, university of Notre Dame, 2014.

Mackie. J., The Miracle of Theism, Newyork, oxford university press, 1982.