بررسی تطبیقی وجوه افتراق و اشتراک معین و سبب در دو قاعده حرمت اعانه بر اثم و تسبیب

فقه و اصول

مقاله 2، دوره 47، شماره 4 - شماره پیاپی 103، بهمن 1394، صفحه 9-30   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v47i23.34296

نویسندگان

احسان آهنگری^{* 1}؛ اصغر آقا مهدوی²

¹دانشگاه تهران

²دانشگاه امام صادق علیه السلام

چکیده

تسبیب و اعانه دو قاعده فقهی مهم به شمار می‌روند که آثار مهمی بر آن‌ها بار می‌شود. معین و سبب که ماحصل این دو قاعده است دارای شباهت زیادی می‌باشند و اینکه چه فرقی دارند بسیار مبهم است. تفاوت‌های ظریف این دو گاهی موجب خلط در تطبیق گشته و مصادیق هر یک با دیگری اشتباه گرفته می‌شود. ما در پنج محور تفاوت‌های دو عنوان فوق را بررسی نموده‌ایم. بحث از محوریت یا عدم محوریت هر یک، اشتراط و عدم اشتراط مباشر عاقل، اشتراط قصد در صدق دو عنوان، شمول دو قاعده نسبت به ترک و عدم ترک و بیان حکم تکلیفی و وضعی اعانه و تسبیب محورهای این مقاله را تشکیل می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

اعانه؛ معین؛ تسبیب؛ سبب

مراجع

قرآن کریم.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، المکاسب المحرمه، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، ‌1415 ق.

ایروانی، علی، حاشیة المکاسب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ‌1406 ق.

بجنوردی، حسن، القواعد الفقهیه، قم، نشر الهادی، چاپ اول، 1419 ق.

حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه الی احکام الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1409 ق.

حسینی شیرازی، محمد، الفقه، بیروت، دار العلوم للتحقیق و الطباعه و النشر و التوزیع، چاپ دوم، 1408 ق.

حسینی مراغی، عبدالفتاح بن علی، العناوین الفقهیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1417 ق.

خمینی، روح اللّه، المکاسب المحرمه، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره، 1415 ق.

خمینی، روح اللّه،‌ تحریرالوسیله، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم‌، چاپ اول، بی‌تا.

خویی، ابو القاسم، تکملة المنهاج، قم، نشر مدینة العلم، چاپ بیست و هشتم، 1410 ق.

خویی، ابو القاسم، مصباح الفقاهه، بیروت، دار الهادی، چاپ اول، 1412 ق.

روحانی، محمد صادق، منهاج الفقاهه، قم، انوار الهدی، چاپ پنجم، 1429 ق.

شهید اول، محمد بن مکی، غایه المراد فی شرح نکت الارشاد، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1414 ق.

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت- لبنان، دار إحیاء التراث العربی،‌ چاپ هفتم، 1404 ق.

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، ‌1387ق.

علامه حلّی، حسن بن یوسف، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1410 ق.

علامه حلّی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، چاپ اول، 1420 ق.

علامه حلّی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1413 ق.

علم‌الهدی، علی بن حسین، الانتصار فی انفرادات الامامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1415 ق.

فاضل موحدی لنکرانی، محمد، القواعد الفقهیه، قم، چاپخانه مهر، چاپ اول، 1416 ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.

محقق حلّی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام الی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1408 ق.

محقق داماد، مصطفی، قواعد فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ دوازدهم، 1406 ق.

مفید، محمّد بن محمد، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید- رحمة الله علیه، چاپ اول، ‌1413 ق.

مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، زبده البیان فی احکام القرآن، قم، المکتبه الجعفریه لاحیاء الآثار الجعفریه، چاپ اول، بی‌تا.

مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیه، قم، مدرسه امام امیر المؤمنین- علیه السلام، چاپ سوم، 1411 ق.

منتظری، حسینعلی، دراسات فی المکاسب المحرمه، قم، نشر تفکر، چاپ اول، ‌1415 ق.

نائینی، محمد حسین، المکاسب و البیع، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1413 ق.

نراقی، احمد بن محمد مهدی، عواید الایام فی بیان قواعد الاحکام، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1417 ق.