سنجش آسیب‌پذیری بخش کشاورزی در برابر بحران دریاچه ارومیه و چالش‌های تاب‌آوری جامعه روستایی

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 3، دوره 5، شماره 4 - شماره پیاپی 20، بهمن 1395، صفحه 39-56   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v5i4.56599

نویسندگان

احسان پاشانژاد سیلاب^{* 1}؛ مجتبی رفیعیان²؛ سیاوش شایان³

¹دانشگاه تربیت مدرس تهران

²دانشگاه تربیت مدرس

³تربیت مدرس تهران

چکیده

در این مقاله با توجه به نقش و اثرات فاجعه دریاچه ارومیه بر تغییرات ساختار و کارکرد بخش کشاورزی و تاب‌آوری نواحی روستایی در منطقه کرانه شرقی دریاچه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. روش پژوهش کمّی و ماهیت آن بهره‌گیری از روش تحلیلی-تجربی است. بدین منظور با استفاده از رویکردهای نوین در سنجش آسیب‌پذیری و توسعه آن متناسب با شرایط بومی مسئله مورد بررسی شاخص‌های سنجش آسیب‌پذیری با تلفیق سری‌های زمانی و تکنیک‌های تحلیل فضایی در سنجش از دور در سه بخش: در معرض خطر، حساسیت و ظرفیت سازگاری انتخاب گردید. نتایج پژوهش در مرحله اول منجر به شناسایی مهم‌ترین نیروی تأثیرگذار (نقش بحران دریاچه ارومیه) در ساختار و کارکرد بخش کشاورزی را گردید. علاوه براین تحلیل تغییرات کاربری اراضی و روند تغییرات تولیدات کشاورزی تأیید‌ ‌کننده تأثیرپذیری ساختار و کارکرد بخش کشاورزی ناشی از تغییرات دریاچه ارومیه است. درنهایت، نتایج حاصل از کاربست شاخص‌های سنجش از دور، ظرفیت سازگاری و قابلیت محیطی بخش کشاورزی را مشخص ساخت. نتایج این بخش بیان کننده ظرفیت پایین تاب‌آوری بخش کشاورزی در پهنه‌های عمده تولیدات کشاورزی و تهدید امنیت شغلی و زندگی ساکنان نواحی روستایی در منطقه کرانه شرقی است. ازاین‌رو، کاربرد نتایج پژوهش حاضر، ضرورت‌های تاب‌آوری و عمل‌گرا را در نظام برنامه‌ریزی محلی به‌ویژه برای بخش کشاورزی و جامعه روستایی فراهم خواهد آورد.

کلیدواژه‌ها

آسیب‌پذیری؛ بحران دریاچه ارومیه؛ بخش کشاورزی؛ تاب‌آوری؛ جامعه روستایی

مراجع

اکرامی، محمد؛ فاتحی مرج، احمد و برخورداری، جلال؛ 1394. ارزیابی آسیب‌پذیری خشکسالی کشاورزی در اقلیم-های خشک و نیمه‌خشک به کمک GIS و فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)؛ مطالعه موردی شهرستان تفت یزد. فصلنامه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب. سال پنجم. شماره بیستم. صص 107-117.

کشاورز، مرضیه؛ عزت اله، کرمی؛ غلامحسین، زمانی؛ 1389. آسیب‌پذیری خانوارهای کشاورز از خشکسالی…. نشریه علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران. دوره6. شماره2. صص 15-33.

پورطاهری، مهدی؛ رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا؛ کاظمی، نسرین؛ 1392. نقش رویکرد مدیریت ریسک خشکسالی در کاهش آسیب‌پذیری اقتصادی-اجتماعی کشاورزان روستایی (از دیدگاه مسئولان و کارشناسان) مطالعه موردی: دهستان سولدوز، آذربایجان غربی. فصلنامه علمی-پژوهشی پژوهش‌های روستایی. دوره 4. شماره1. صص 1-22.

Adger, W. N. (2006). Vulnerability. Global Environmental Change, 16(3), 268–281.

Ahsan, M. N., & Warner, J. (2014). The socioeconomic vulnerability index: A pragmatic approach for assessing climate change led risks–A case study in the south-western coastal Bangladesh. International Journal of Disaster Risk Reduction, 8, 32–49.

Baig, M. H. A., Zhang, L., Shuai, T., & Tong, Q. (2014). Derivation of a tasselled cap transformation based on Landsat 8 at-satellite reflectance. Remote Sensing Letters, 5(5), 423–431.

Barnett, J., & Adger, W. N. (2007). Climate change, human security and violent conflict. Political Geography, 26(6), 639–655.

Berry, P. M., Rounsevell, M. D. A., Harrison, P. A., & Audsley, E. (2006). Assessing the vulnerability of agricultural land use and species to climate change and the role of policy in facilitating adaptation. Environmental Science & Policy, 9(2), 189–204.

Birkmann, J., Cardona, O. D., Carreño, M. L., Barbat, A. H., Pelling, M., Schneiderbauer, S., ... & Welle, T. (2014). Theoretical and conceptual framework for the assessment of vulnerability to natural hazards and climate change in europe.Assessment of vulnerability to natural hazards: A European Perspective, edited by: Birkmann, J., Kienberger, S., and Alexander, D., Elsevier, San Diego, California, USA, 1-19.

Hahn, M. B., Riederer, A. M., & Foster, S. O. (2009). The livelihood vulnerability index: A pragmatic approach to assessing risks from climate variability and change—A case study in Mozambique. Global Environmental Change, 19(1), 74–88.

Lee, Y. J. (2014). Social vulnerability indicators as a sustainable planning tool. Environmental Impact Assessment Review, 44, 31–42.

Luers, A. L. (2005). The surface of vulnerability: an analytical framework for examining environmental change. Global Environmental Change, 15(3), 214–223.

Nguyen, T. T. X., Bonetti, J., Rogers, K., & Woodroffe, C. D. (2016). Indicator-based assessment of climate-change impacts on coasts: A review of concepts, methodological approaches and vulnerability indices. Ocean & Coastal Management, 123, 18–43.

Schröter, D., Polsky, C., & Patt, A. G. (2005). Assessing vulnerabilities to the effects of global change: an eight step approach. Mitigation and Adaptation Strategies for Global Change, 10(4), 573–595.

Shengcai, T., Yinlong, X., Ke, L., Jie, P., & Shiwei, G. (2012). Research progress in agricultural vulnerability to climate change. Advances in Climate Change Research, no. 4, 203-210.

Smit, B., & Pilifosova, O. (2003). Adaptation to climate change in the context of sustainable development and equity. Sustainable Development, 8(9), 877-912.

Stephen, L., & Downing, T. E. (2001). Getting the Scale Right: A Comparison of Analytical Methods for Vulnerability Assessment and Household-level Targeting. Disasters, 25(2), 113–135.

Torres, R., Azocar, G., Rojas, J., Montecinos, A., & Paredes, P. (2015). Vulnerability and resistance to neoliberal environmental changes: an assessment of agriculture and forestry in the Biobio region of Chile (1974–2014). Geoforum, 60, 107–122.

Turner, B. L., Matson, P. A., McCarthy, J. J., Corell, R. W., Christensen, L., Eckley, N., … Luers, A. (2003). Illustrating the coupled human–environment system for vulnerability analysis:three case studies. Proceedings of the National Academy of Sciences, 100(14), 8080–8085.

Wilson, G. A. (2012). Geoforum Community resilience, globalization, and transitional pathways of decision-making. Geoforum, 43(6), 1218–1231.