بررسی و نقد مولفه‌های تفسیر کلامی زمخشری در انگاره طبرسی

علوم قرآن و حدیث

مقاله 7، دوره 52، شماره 1 - شماره پیاپی 104، خرداد 1399، صفحه 139-162   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v51i2.57249

نویسندگان

مسعود نمازی زادگان¹؛ محمد علی رضایی کرمانی^{* 2}؛ حسن نقی زاده³

¹دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

³استاد دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

برغم قرابت رویکرد عقلی امین الاسلام طبرسی و جارالله زمخشری در مسائل اساسی توحید و عدل، بررسی تفسیر کلامی طبرسی ره در جوامع الجامع که ناظر به آراء کلامی کشاف زمخشری نگاشته شده است، نشان از تفاوت عقلانیت شیعه و معتزله در تفسیر این‌گونه آیات قرآن کریم دارد. مبنا و روش طبرسی حاکمیت عقل توام با نقل و مبنای اساسی زمخشری، اعتماد به عقل حاکم بر نقل است. در این مقاله با بررسی تطبیقی اشتراکات و تمایزات رویکرد عقلانی شیعه و معتزله در این عرصه، عمده‌ترین آسیب‌های مبنایی و روشی مولفه‌های تفسیر کلامی کشاف ازدیدگاه طبرسی، تبیین گردیده است.

کلیدواژه‌ها

تفسیر عقلی؛ تفسیر کلامی؛ تفسیر شیعی؛ تفسیر معتزلی؛ طبرسی؛ زمخشری

مراجع

1- ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغه، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی، 1961 م

2- ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارالصادر، للطباعه و النشر بیروت، 1386 ق.

3- ابن بطوطه، محمود بن ابراهیم، رحله ابن بطوطه، تحقیق علی المنتصر الکتانی، بیروت، موسسه الرساله، 1405 ق.

4- ابن عبد ربه، أحمد بن محمد، العقد الفرید، المکتبه الشامله، بی‌تا.

5- ابن‌حجرعسقلانی، احمدبن علی، الکافی الشاف فی تخریج احادیث الکشاف، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1418 ق.

6- ابوزید، نصرحامد، مفهوم النص، ترجمه مرتضی کریمی نیا، طرح نو،1380.

7- ادنه وی، احمد بن محمد، طبقات المفسرین، مدینه، مکتبه العلوم و الحکم، 1417 ق.

8- باثورث، سلجوقیان، ترجمه یعقوب آژند، تهران، مولی، 1380.

9- برنجکار، رضا، روش شناسی علم کلام، قم، موسسه علمی و فرهنگی دارالحدیث، 1391.

10- تهانوی، محمد اعلی، موسوعه کشاف اصطلاحات الفنون، بیروت، مکتبه لبنان ناشرون، 1996 م.

11- حلمی، احمدکمال الدین، دولت سلجوقیان، ترجمه عبدالله نصری، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1383.

12- خطیب بغدادی، احمدبن‌علی، تاریخ بغداد، تحقیق عبود الشالجی، بی‌نا، بیروت، 1417 ق.

13- ذهبی، محمد حسین، التفسیر و المفسرون، دارالکتب الحدیثه، 1396 ق.

14- ذهبی، محمدبن‌احمد، تاریخ اسلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتب العربی، 1407 ق.

15- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارلکتب العربی، 1407 ق.

16- زیدان، جرجی، تاریخ آداب اللغه العربیه، دارحکمه الحیاه، بیروت، 1992 م.

17- سروش، عبدالکریم، قبض و بسط تئوریک شریعت، انتشارات صراط، چاپ هفتم، 1379.

18- شهرستانی، محمد بن عبدالکریم بن احمد، الملل و النحل، تحقیق محمد سید گیلانی، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.

19- طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر المیزان، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417 ق.

20- طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه، تهران، 1377.

21- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر قرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، 1372.

22- طوسی، محمدبن حسن، الفهرست، تحقیق جواد قیومی، قم، بی‌نا، 1417 ق.

23- عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، طبقات المفسرین شیعه، قم، نوید اسلام، 1372.

24- قاضی عبدالجبار بن ‌احمد، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، تحقیق محمد مصطفی حلمی، مصر، الدار المصریه للتالیف و الترجمه، 1385 ق.

25- قاضی عبدالجبار بن ‌احمد، فضل الاعتزال و طبقات المعتزله، تحقیق فؤاد سید، الدار التونسیه للنشر، تونس، 1406 ق.

26- قاضی عبدالجبار بن ‌احمد، متشابه القرآن، قاهره، مکتبه دار التراث، بی‌تا.

27- متقی هندی، علی‌بن‌حسام الدین، کنزالعمال فی سنن و الاقوال و الافعال، بیروت، موسسه الرساله، الطبعه الثانیه، 1407 ق.

28- محمود کامل، احمد، مفهوم العدل فی تفسیر المعتزله، بیروت، دارالنهضه ‌العربیه، 1403 ق.

29- موسوی بجنوردی، کاظم، دایره المعارف بزرگ اسلامی، تهران 1388