موضوع‌شناسی عته

فقه و اصول

مقاله 4، دوره 47، شماره 4 - شماره پیاپی 103، بهمن 1394، صفحه 95-117   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v47i23.32855

نویسندگان

کاوه قبادی^{* 1}؛ محمد رضا علمی²

¹دانش آموخته دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

²استادیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

از آنجا که میزان تنسیق احکام نسبت مستقیمی با تنقیح موضوعات دارد؛ ترسیم گسترة یکی از عارضه‌های عقلی به نام عته به‌عنوان هدف این نوشتار انتخاب شده است تا بتوان از این منظر به تفکیک قابل قبولی بین این موضوع و سایر عارضه‌های روانی در فقه دست یافت.
ارزیابی روایات، مقایسه احکام فقهی صادر شده در مورد مبتلایان به عارضه‌های عقلی در ابواب مختلف فقه و استفاده از روش‌هایی چون تجمیع الفاظ و تفریق معانی، شاکله دست‌یافتن به هدف فوق بوده که در کنار آن بررسی معانی لغوی و اصطلاحی و خطاهای مفهوم به مصداق نیز به‌عنوان تعیین محل بحث، ناگزیر بوده است.
این تحقیق نشان می‌دهد که یکی از مهم‌ترین عوامل صدور احکام مبهم و غیر کارآمد در مورد بیماران روانی عدم درک صحیح نسبت به اختلالات روانی و حد و مرز آنان است. لذا پیشنهاد می‌نماید که برای بررسی و صدور احکام، نخست هر عارضه روانی با مفاهیم مجاور خود مقایسه گردد تا علاوه بر درک صحیح‌تر نسبت به موضوع، از آمیختگی عناوین و صدور احکام بلامحل نیز جلوگیری شود و دیگر آنکه با برقراری پیوند بین عارضه‌های عقلی در فقه و اختلالات روانی در روانشناسی ضمن تقریب انگاره‌های دو علم به مسئله کارآمد بودن احکام فقهی نیز توجه گردد.

کلیدواژه‌ها

عته؛ جنه؛ بیماران روانی؛ زوال عقل؛ نقصان عقل

مراجع

ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم - ایران، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ اول، بی‌تا.

 

ابن بابویه، محمّد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم - ایران، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1413 ق.

 

ابن حمزه، محمد بن علی، الوسیلة إلی نیل الفضیلة، قم - ایران، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ اول، 1408 ق.

 

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت - لبنان، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، چاپ سوم، 1414 ق.

 

ابو جیب، سعدی، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا، دمشق – سوریة، دار الفکر، چاپ دوم، 1408 ق.

 

انجمن روانپزشکی آمریکا، خلاصه متن تجدید نظر شده چهارمین راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی DSM-IV-TR))، مترجم محمد رضا نیکخو و هامایاک آوادیس یانس، تهران، انتشارات سخن، چاپ اول، 1383.

 

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم- ایران، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1405 ق.

 

جزیری، عبد الرحمن، الفقه علی المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت (ع)، بیروت - لبنان، دار الثقلین، چاپ اول، 1419 ق.

 

جمعی از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، قم - ایران، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، چاپ اول، 1426 ق.

 

جمعی از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی، معجم فقه الجواهر، بیروت - لبنان، الغدیر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول، 1417 ق.

 

جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیه، بیروت - لبنان، دار العلم للملایین، چاپ اول، 1410 ق.

 

حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم - ایران، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1409 ق.

 

حسنی، هاشم معروف، نظریة العقد فی الفقه الجعفری، بیروت – لبنان، منشورات مکتبة هاشم، چاپ اول، بی‌تا.

 

حسینی حائری، کاظم، فقه العقود، قم - ایران، مجمع اندیشه اسلامی، چاپ دوم، 1423 ق.

 

حسینی‌زری، محمدجواد، کاظم مدیرشانه‌چی و محمدجواد مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، تهران، چاپ پنچم، بی‌تا.

 

خلیل بن احمد، کتاب العین، قم - ایران، نشر هجرت، چاپ دوم، 1410 ق.

 

رحمان ستایش، محمد کاظم، رسائل فی ولایة الفقیه، قم - ایران، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1425 ق.

 

سلیمان فاروقی، حارث، المعجم ‌القانونی، موسسه آیت اله میلانی، چاپ سوم، 1991 م.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّی - کلانتر)، قم - ایران، کتابفروشی داوری، چاپ اول، 1410 ق.

 

صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغة، بیروت - لبنان، عالم الکتاب، چاپ اول، 1414ق.

 

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت - لبنان، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1404 ق.

 

طباطبائی کربلایی، علی بن محمدعلی، ریاض المسائل (ط - الحدیثة)، قم - ایران، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1418 ق.

 

طریحی، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران - ایران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، 1416 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران - ایران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.

 

عبد الرحمان، محمود، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، قاهره، دارالفضیله، 1419 ق.

 

علامه حلّی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء (ط - القدیمة)، قم - ایران، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1388 ق.

 

کرینگ، آنم و دیگران، آسیب شناسی روانی (روانشناسی نابهنجاری)، ترجمه حمید شمسی پور، تهران، انتشارات ارجمند، چاپ دوم، 1391 .

 

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی (ط - الإسلامیة)، تهران - ایران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.

 

مجلسی دوم، محمد باقر بن مّحمد تقی، بحار الأنوار، بیروت - لبنان، مؤسسة الطبع و النشر، چاپ اول، 1410 ق.

 

محسنی، محمد آصف، الفقه و مسائل طبیة، قم - ایران، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1424 ق.

 

مرادی، عذرا، «بررسی شرط رشد در مسئولیت کیفری»، مجله فقه اهل بیت علیهم السلام (فارسی)، ج 53، صص 69‌-72.

 

مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت - لبنان، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول، 1414 ق.

 

منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، مترجم: محمود صلواتی، و ابو الفضل شکوری، قم - ایران، مؤسسه کیهان، چاپ اول، 1409 ق.

مومن قمی، محمد، الولایة الإلهیة الإسلامیة أو الحکومة الإسلامیة، قم - ایران، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1425 ق.

 

میر سعیدی، منصور، مسئولیت کیفری، قلمرو وارکان، انتشارات فروزش، چاپ اول، 1390.

 

یاسین، محمد نعیم، المشاورة البلدانیة حول تشریعات الصحة النفسیه، کویت، 1997 م.