توان سنجی منطق فازی در تفسیر قرآن کریم

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 1، دوره 50، شماره 2، آذر 1397، صفحه 9-31   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v50i2.61582

نویسندگان

سید مصطفی احمدزاده^* ؛ سیدمجید ظهیری

پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

دانش تفسیر قرآن کریم، همانند هر دانشی، از دانش منطق کمک و بهره می‌گیرد. با توجه به رشد روزافزون شاخه‌های متنوع دانش منطق، استفاده از هر منطقی، تأثیرات خاص خود را بر دانش تفسیر و نتایج آن خواهد گذاشت. یکی از رویکردهای جدید منطق، منطق فازی است که بر خلاف منطق کلاسیک دو ارزشی، چند ارزشی است. استفاده از منطق فازی، نه تنها به معنی نفیِ منطق کلاسیک نیست، بلکه در کنار منطق کلاسیک، معنا و ارزش می‌یابد. منطق فازی می‌تواند در فهم، تبیین و نیز کاربرد مفاهیم مشکک و طیفی، در استدلال‌ها به مفسران کمک کند. بر اساس منطق کلاسیک، یک فرد یا مؤمن است یا مؤمن نیست؛ اما بر اساس منطق فازی، حالات متنوعی از نسبت یک فرد با پدیده ایمان تعریف می‌شود: فردی که اصلاً ایمان ندارد، فردی که ایمان ضعیفی دارد، فردی که دارای ایمان متوسط است و فردی که دارای ایمان قوی است. در این نوشتار، افزون بر منطق فازی در یک مفهوم، از ماتریس فازی نیز سخن به میان آمده است. نگاه فازی به برخی مفاهیم که عنصر تدریج و شدت و ضعف در فهم و تبیین آن‌ها مؤثر است، دست قرآن‌پژوهان را در تفسیر قرآن کریم بازتر می‌نماید و زمینه را برای توسعه و تعمیق معارف قرآن کریم هموارتر می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

منطق صوری؛ منطق فازی؛ تفسیر فازی؛ فلسفۀ تفسیر؛ منطق تفسیر؛ ایمان؛ زدن زن

مراجع

1. ابن العربی، محمد بن عبدالله بن ابوبکر، احکام القرآن، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
2. ابن رشد، ابوالولید محمد بن احمد بن محمد، تفسیر مابعدالطبیعه، دارالمشرق، بیروت، 1991.
3. ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، موسسه التاریخ، بیروت،1420.
4. ابن عربی، محیی الدین بن محمد، تفسیر ابن عربی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1422.
5. ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، دارالفکر، بیروت، 1420.
6. ارسطو، ارگانون، ترجمۀ میرشمس الدین ادیب سلطانی، آگاه، تهران، 1387.
7. امین، سیده نصرت، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، نهضت زنان مسلمان، تهران، 1361.
8. ایزوتسو، توشی‌هیکو، مفهوم ایمان در کلام اسلامی، ترجمۀ زهرا پور سینا، سروش، تهران،1380.
9. ایمان، محمد تقی، مبانی پارادایمی روش‌های کمی و کیفی تحقیق در علوم انسانی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1388.
10. ایمان، محمد تقی، روش‌شناسی علوم انسانی نزد اندیشمندان مسلمان، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1392.
11. آریان‌پور کاشانی، منوچهر، فرهنگ جامع پیشرو آریان‌پور، نشر الکترونیکی و اطلاع رسانی جهان رایانه، تهران،1377.
12. بلاغی نجفی، محمد جواد، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، بنیاد بعثت، قم، 1420.
13. جعفری، یعقوب، تفسیر کوثر، بی نا، بی‌جا، بی‌تا.
14. جوادی آملی، عبدالله، تسنیم: تفسیر قرآن کریم، نشر اسراء، قم، 1388.
15. جوادی آملی، عبدالله، مراحل اخلاق در قرآن، مرکز نشر اسراء، قم، 1377.
16. حسینی قمی، سید محمد، ایضاح الکفایه: درسهای متن کفایه الاصول آیت الله فاضل لنکرانی، نوح، قم، 1374.
17. حسین زاده یزدی، مهدی، «اصل امتناع تناقض؛ حکمت متعالیه و منطق فازی»، خردنامه صدرا، تهران، شمارۀ 50 ، زمستان1386، صص 92- 78.
18. خادمی زارع، حسن و محمد باقر فخرزاد، «شناسایی و تحلیل کاربرد منطق و سیستم‌های فازی در قرآن کریم»، اندیشۀ نوین دینی، قم، سال 8، شمارۀ31، زمستان 1391، صص 92- 79.
19. خسروپناه، عبدالحسین، فلسفۀ فلسفۀ اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، 1389.
20. خوانساری، محمد، منطق صوری، موسسه انتشارات آگاه، تهران، 1374.
21. دارابی، علیرضا و فلاحی، اسدالله، «آیا می توان خواجه نصیرالدین طوسی را معتقد به منطق سه ارزشی دانست؟»، متافیزیک، اصفهان، دورۀ جدید، شمارۀ 1و2، بهار و تابستان1388، صص 128- 115.
22. رضایی اصفهانی، محمد علی، منطق تفسیر قرآن، مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی، قم، 1390.
23. زحیلی، وهبه بن مصطفی، التفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج، دارالفکر المعاصر بیروت،1418.
24. شیرازی، صدرالمتالهین، تفسیر القرآن الکریم، تصحیح: شیخ محمد جعفر شمس الدین، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت، 1419.
25. شیروانی، علی، «امکان استقبالی و تعین صدق در گزاره های ناظر به آینده»، پژوهشهای فلسفی-کلامی، ش 24، 1384.
26. صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، انتشارات فرهنگ اسلامی، قم،1365.
27. صافی اصفهانی، حسن، الهدایه فی الاصول، مؤسسه صاحب الامر، قم، 1417.
28. صفوی، کورش، درآمدی بر معنی‌شناسی، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی، تهران، 1379.
29. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه قم، قم، 1417.
30. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372.
31. طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات اسلام، تهران، 1378.
32. العک، خالد عبدالرحمن، اصول التفسیر و قواعده، دارالنفائس، بیروت، 1406.
33. غالب، حنا، کنز اللغه العربیه: موسوعه فی المترادفات و الاضداد و التعابیر، مکتبه لبنان ناشرون، بیروت،2003.
34. غروی نائینی، نهله و حامد مصطفوی فرد، «تحلیلی جامع نسبت به مسئلۀ «ضرب النساء : بازخوانی راهکار ارئه شده در آیۀ نساء/34 برای حل بحران نشوز»، فصلنامۀ زن: خانواده و حقوق (تحقیقات زنان)، تهران، سال 5، شمارۀ 4، زمستان 1390، صص 41- 9.
35. فاکر المیبدی، محمد، قواعد التفسیر لدی الشیعه و السنه، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیه، تهران، 1428.
36. فخر رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، دار الاحیاء التراث العربی، بیروت، 1420.
37. فضل الله، سید محمد حسین، من وحی القرآن، دارالملاک للطباعه و النشر، بیروت، 1419.
38. قرشی، سید علی اکبر، احسن الحدیث، بنیاد بعثت، تهران، 1377.
39. کاشانی، ملافتح الله، منهج الصادقین فی الزام المخالفین، کتابفروشی محمد حسن علمی، تهران، 1336.
40. گنابادی، سلطان محمد، بیان السعاده فی مقامات العباده، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، بیروت، 1408.
41. مختار عمر، احمد، علم الدلاله، عالم الکتب، قاهره، 1998.
42. مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش فلسفه، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، 1368.
43. مغنیه، محمد جواد، الکاشف، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1424.
44. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1374.
45. میبدی، ابوالفضل رشیدالدین، کشف الاسرار و عده الابرار، به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت، امیر کبیر، تهران، 1344.
46. نبوی، لطف الله، «رویکرد تاریخی به شکل چهارم قیاس اقترانی حملی و شرایط انتاج آن»، مدرس علوم انسانی، تهران، شمارۀ 5 ، زمستان1376، صص109- 102.
47. نبوی، لطف الله، مبانی منطق جدید، سمت، تهران، 1377.
48. نویا، پل، تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، ترجمۀ اسماعیل سعادت، امیر کبیر، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1373.
49. واسطی، عبدالحمید، «کاربرد منطق فازی در تحلیل گزاره‌های دینی»، آینۀ معرفت، تهران، شمارۀ 4، پاییز1383، صص110- 89.
50. واعظی، احمد، نظریۀ تفسیر متن، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1392.
51. وحیدیان کامیاد، علی، «روش‌شناسی کاربرد منطق فازی در بینش اسلامی»، (مطالعات معرفتی در) دانشگاه اسلامی، تهران، شمارۀ 5، تابستان1377، صص 150- 145.
52. یوسف ثانی، سید محمود، «تعریف و غایت دانش منطق نزد منطق دانان مسلمان»، پژوهشنامه فلسفه دین، تهران، سال2، شمارۀ 1، بهار و تابستان1383، صص 124- 111 .
53. Gabbay,Dov M.& WoodsJohn, Handbook of the History of Logic, vol8 : The Many Valued and Nonmonotonic Turn in Logic, North-Holland, 2007.
54. Zadeh, L. A., "Fuzzy Sets", Information and Control, volume 8, 1965.