بررسی حکم فقهی حرمت حفظ کتب ضلال

فقه و اصول

مقاله 4، دوره 47، شماره 4 - شماره پیاپی 103، بهمن 1394، صفحه 119-141   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v47i23.27558

نویسندگان

علی کشاورز^* ؛ محمدتقی فخلعی

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در کتاب‌های فقهی از گذشته تا اکنون به حکم حرمت در خصوص حفظ برخی کتب اشاره شده است که از آن‌ها به «کتب ضلال» تعبیر می‌شود. هرچند تعریف ضلال (و هدایت) و اضلال (و اهتداء) در لسان فقها چندان روشن نیست اما وقتی از حرمت حفظ (از تلف) سخن می‌گویند مرادشان جلوگیری از استماع (و اطلاع) از سایر اقوال است و ادله‌ای که در این خصوص آورده‌اند نیز با خلط بین دو مقام استماع (و اطلاع) و مقام اتباع، گویا مبتنی بر این پیش‌فرض است که بین استماع (و اطلاع) با اتباع، ملازمه جریان دارد و اگر جلوی استماع گرفته شود قطعاً جلوی اتباع نیز گرفته خواهد شد.
نتیجه اینکه اولاً ادله‌ای که ادعا شده همگی قاصر از اثبات حکمی در خصوص جلوگیری از استماع است، در ثانی خلط دو مقام، جایز نیست چراکه صرف استماع منجر به اتباع نمی‌شود و بین آن‌ها هیچ‌گونه ملازمه‌ای وجود ندارد. نهایت اینکه با توجه به وجود کتابی چون قرآن که از طرفی خود مجمع الاقوال است و انتخاب قول احسن برای اتباع را هم از میان اقوال مختلف به عهده انسان گذاشته و هیچ اکراهی در این زمینه را روا ندانسته و از طرف دیگر با وجود قول احسن (قول خدا) در آن به‌عنوان قول معیار، دیگر بحث از اتلاف کتاب یا ممنوعیت استماع قولی، بی‌معناست.

کلیدواژه‌ها

حکم فقهی؛ حرمت حفظ؛ کتب ضلال؛ اضلال؛ اتباع

مراجع

قرآن کریم

ابن ادریس، محمدبن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، موسسه نشر اسلامی،1410 ق.

ابن بابویه، محمد بن علی، معانی الاخبار، قم، موسسه نشر اسلامی، 1361.

ابن منظور، محمدبن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، 1416 ق.

ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر، المهذب، قم، موسسه نشر اسلامی، 1406 ق.

أبو بکر بن أبی شیبة، عبد الله بن محمد، الکتاب المصنف فی الأحادیث والآثار، الریاض، مکتبة الرشد، 1409 ق.

ابوعبید، قاسم بن سلام، غریب الحدیث، حیدر آباد- الدکن، مطبعة دائرة المعارف العثمانیة، 1384 ق.

أبو الحسن نور الدین، علی بن (سلطان) محمد، مرقاة المفاتیح شرح مشکاة المصابیح، دار الفکر، بیروت - لبنان، 1422 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، کتاب المکاسب، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1420 ق.

ایروانی، علی، حاشیة کتاب المکاسب، قم، دارذوی القربی، 1421 ق.

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره، قم، موسسه نشر اسلامی، 1363.

خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه، قم، انتشارات داوری، 1377.

راشد الأزدی، معمر بن أبی عمرو، الجامع، المجلس العلمی بباکستان، توزیع المکتب الإسلامی ببیروت، 1403 ق.

روحانی، محمدصادق، فقه الصادق، قم، موسسه دارالکتاب، 1412 ق.

روحانی، محمدصادق، منهاج الفقاهه، قم، چاپخانه علمیه، 1376.

سلار دیلمی، حمزه بن عبدالعزیز، المراسم العلویة فی الاحکام النبویه، قم، ناشر معونت فرهنگی مجمع جهانی اهل بیت (ع)، 1414 ق.

شهید اول، محمد بن مکی، اللمعه الدمشقیه، قم، منشورات دارالفکر، 1411 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، قم، مکتبه الداوری، 1410 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، موسسه معارف الاسلامیه، 1413 ق.

صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر، جواهر لکلام فی شرح شرائع الاسلام، طهران، دارالکتب الاسلامیه، 1367.

طباطبایی کربلایی، علی بن محمد علی، ریاض المسائل فی بیان الاحکام الشرع بالدلائل، قم، موسسه نشر اسلامی، 1412 ق.

طوسی، محمد بن حسن، النهایه، قم، انتشارات قدس محمدی، بی‌تا.

عاملی غروی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه، قم، موسسه نشر اسلامی، 1419 ق.

عبد الرزاق الصنعانی، أبو بکر، المصنف، هند، المجلس العلمی، 1403 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، موسسه نشر اسلامی، 1410 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه، قم، موسسه امام صادق (ع)، 1420 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، موسسه آل البیت لاحیاءالتراث، 1414 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، 1412 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، نهایة الاحکام فی معرفه الاحکام، قم، موسسه اسماعیلیان، 1410 ق.

کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، طهران، دارالکتب الاسلامیه، 1363.

محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، تهران، انتشارات استقلال، 1409 ق.

محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1408 ق.

محقق سبزواری، محمدباقربن محمدمومن، کفایة الاحکام، قم، موسسه نشر اسلامی، 1423 ق.

مفید، محمد بن محمد، المقنعه، قم، موسسه نشر اسلامی، 1410 ق.

مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم، منشورات جامعه مدرسین، بی‌تا.

منتظری، حسینعلی، دراسات فی المکاسب المحرمه، قم، نشر تفکر، 1415 ق.

موسوی خوانساری، احمد، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، طهران، مکتبه الصدوق، 1355.

نراقی، احمد بن محمد مهدی، مستند الشیعة فی احکام الشریعه، قم، موسسه آل البیت لاحیاءالتراث، 1415 ق.

یزدی، محمدکاظم بن عبدالعظیم، حاشیة المکاسب، قم، موسسه اسماعیلیان، 1378.