اثرات آشفتگی ناشی از تبدیل اراضی جنگلی به کشاورزی بر برخی شاخص‌های بیولوژیک کیفیت خاک در اکوسیستم های جنگلی شمال ایران

بوم شناسی کشاورزی

مقاله 3، دوره 3، شماره 4 - شماره پیاپی 10، دی 1390، صفحه 439-453   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jag.v3i4.13573

نویسندگان

علی بهشتی آل آقا^{1، 2}؛ فایز رئیسی^{* 2}؛ احمد گلچین³

¹دانشکده کشاورزی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

²گروه خاکشناسی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهرکرد، ایران

³گروه خاکشناسی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، ایران

چکیده

تغییر کاربری اراضی جنگلی شمال ایران کیفیت خاک منطقه پره‌سر (استان گیلان) و گرگان (استان گرگان) را در معرض تغییر قرار داده است. به منظور ارزیابی تغییرات برخی از شاخص‌های بیولوژیکی بر اثر تغییر کاربری اراضی از جنگل به کشاورزی از دو عمق 20-0 و 40-20 سانتی متری و در سه تکرار نمونه های مرکب خاک از دو منطقه پره‌سر و گرگان تهیه و برخی از ویژگی‌های بیولوژیکی از قبیل کربن و نیتروژن توده زنده میکروبی، معدنی شدن کربن و نیتروژن، تنفس ناشی از سوبسترا به همراه فعالیت آنزیم‌های اوره آز، فسفاتاز قلیایی و اسیدی، اینورتاز و آریل سولفاتاز تعیین گردید. نتایج نشان داد تغییر کاربری اراضی سبب کاهش کربن (82-44 درصد) و نیتروژن (200-30 درصد) توده زنده میکروبی و نیز نسبت آنها (30-20 درصد)، معدنی شدن کربن (67-11 درصد)، معدنی شدن نیتروژن (68-3 درصد)، تنفس ناشی از سوبسترا (45-8 درصد) و فعالیت آنزیم‌های میکروبی در هر دو منطقه (به جز معدنی شدن کربن و نیتروژن در منطقه پره‌سر) و افزایش ضریب متابولیکی گردید. بنابراین، فعالیت‌های کشـاورزی در اراضی بکر جنگلی باعث افزایش دسترسی ریزجانداران خاک به اکسیژن شده و در نتیجه به دلیل تحریک فعالیت‌های میکروبی و خروج کربن از خاک و تجزیه مواد آلی، کیفیت خاک کاهش می‌یابد. همچنین با تشدید معدنی شدن کربن آلی خاک (تنفس میکروبی) غلظت مواد آلی خاک روند نزولی گرفته و بدین ترتیب انرژی ریزجانداران خاک کم شده و این موضوع سبب شد تا به تدریج جمعیت زنده میکروبی خاک نیز تنزل یابد. با توجه به نتایج بدست آمده توصیه می شود که از بهم زدن مکرر خاک جلوگیری شده و از سیستم های کم خاکورزی و یا بی خاکورزی استفاده گردد. همچنین قرار دادن گیاهان لگوم چندساله در تناوب زراعی می تواند اثر سوء ناشی از کشت و کار را کاهش داد.

کلیدواژه‌ها

تغییر کاربری، زیست توده میکروبی؛ فعالیت آنزیمی؛ کشت و کار؛ معدنی شدن کربن و نیتروژن