گفتمان وجودگرایی در تفسیر قرآن و شرح روایات

علوم قرآن و حدیث

مقاله 3، دوره 52، شماره 1 - شماره پیاپی 104، خرداد 1399، صفحه 49-72   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v52i1.76415

نویسندگان

حمید حمیدیان¹؛ احمد زارع زردینی¹؛ فخرالسادات علوی²؛ مریم امینی^{* 3}

¹استادیار دانشگاه میبد

²استادیار دانشگاه میبد

³دانشجوی دکتری دانشگاه میبد

چکیده

از مباحث تفسیرشناسی در روزگار کنونی، شناخت ویژگی تفاسیر در اعصار مختلف است که با عناوینی همچون سبک، گرایش، مکتب و یا جریان تفسیری شناخته می‌شود. تفسیرپژوهان کنونی اذعان به تحول اساسی ایجادشده در سبک تفسیر نویسی قرآن و شرح روایات در قرن اخیر دارند و از آن با عنوان کلی «تفسیر عصری» سخن می‌گویند؛ اما در توصیف این عنوان به کلیاتی بسنده نموده‌اند. پژوهش حاضر به ارائه گفتمان وجودگرایی به‌عنوان یکی از جریانات قدرتمند تفسیر متون دینی در عصر کنونی می‌پردازد. ازاین‌رو، پس از تعریف گفتمان و فلسفه وجودگرایی به شناخت و تحلیل گفتمان حاکم بر تفاسیر قرآن و شروح احادیث در عصر کنونی اشاره‌شده است و می‌توان زایش و بالندگی سبک یا گرایش وجودگرایی را در شرح متون اسلامی مشاهده نمود، شواهد این امر عبارت‌اند از: تحولات فهم آیات و روایات در عصر کنونی نسبت به گذشته، تحلیل موضوعات تفاسیر موضوعی نگاشته شده در عصر حاضر، گرایش به سمت تدبرگرایی در فهم متون دینی، تحول در روش‌های تبلیغ و ترویج آموزه‌های قرآن و حدیث و درنهایت تحول در موضوعات پرسش و پاسخ‌های دینی.

کلیدواژه‌ها

تفسیر پژوهی؛ تفسیر عصری؛ شرح حدیث؛ گفتمان؛ وجودگرایی (اگزیستانسیالیسم)؛ گرایش تفسیری وجودگرایانه

مراجع

1- قرآن کریم، ناصر مکارم شیرازی، دارالقرآن الکریم، قم، 1373.

2- نهج‌البلاغه، صبحی صالح، موسسه دارالهجره، قم، بی‌تا.

3- ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، شرح نهج‌ البلاغه، قم، کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی، 1341.

4- ابن جزی غرناطی، محمد بن احمد، کتاب التسهیل لعلوم التنزیل، شرکت دارالأرقم بن ابی الأرقم، بیروت، 1416 ق.

5- ابن میثم، میثم بن علی، شرح نهج‌ البلاغه، دفتر نشر الکتاب، 1362.

6- اسعدی، محمد و همکاران، آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ دوم، 1392.

7- ایازی، محمدعلی، قرآن و تفسیر عصری، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.

8- باربور، ایان، علم و دین، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1374.

9- بازرگان، مهدی، مقالات اجتماعی فنی، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ اول،1380.

10- بازرگان، مهدی، «سیر اندیشه دینی معاصر»، کیان، 1372، شمار 11، صص 2-11.

11- بیهقی کیذری، قطب محمد بن حسین، حدائق الحقایق فی شرح نهج‌البلاغه، قم، بنیاد نهج‌البلاغه- انتشارات عطارد، 1375.

12- پاکتچی، احمد، تاریخ تفسیر قرآن کریم، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، 1391.

13- پاکتچی، احمد، خبرگزاری کتاب ایران، «کاربردی سازی مطالعات قرآنی یک ابر مسئله است»: http://www.ibna.ir/fa/doc/report/261619 {تاریخ مراجعه: 18/2/1397}.

14- جعفری، محمدتقی، ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1376

15- جعفری، یعقوب، کوثر، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.

16- جمادی، سیاوش، زمینه و زمانة پدیدارشناسی، تهران، ققنوس، 1385.

17- جوادی آملی، عبدالله، نسیم اندیشه؛پرسش‌ها و پاسخ‌ها، قم، اسراء، 1391.

18- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی قرآن مجید؛ صورت و سیرت انسان در قرآن، قم، اسراء، 1393.

19- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی قرآن کریم، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء، 1375.

20- حدیثی، طاهر، چکیده پایان‌نامه‌های علوم قرآنی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1376.

21- حسینی همدانی، محمدحسین، انوار درخشان، تهران، کتاب‌فروشی لطفی، 1404 ق.

22- دژ آباد، حامد، آموزه‌هایی از انسان‌شناسی و هدف خلقت در قرآن کریم، دانشگاه تهران، تهران، 1393.

23- دریفوس، هیوبرت و رابینو پل، میشل فوکو: فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک، ترجمه: حسین بشیریه، چاپ دوم، نشر نی، 1378.

24- دهقانی فارسانی، یونس؛ طباطبایی، سید کاظم، مقاله «بررسی تحولات در فهم روایات اسلامی بر پایه مفهوم گفتمان بررسی موردی روایت «انا قتیل العبره»»، حدیث پژوهی، شماره 3، بهار و تابستان 1389، صص 7-24.

25- دهقانی فارسانی، یونس، مقاله «نقش میثاق اجتماعی در تحول آراء تفسیری با تأکید بر آیه شریفه 9 سوره زمر»، بلاغمبین، شماره 13، زمستان 1386، صص 27-42.

26- دهقانی فارسانی، یونس و همکاران، مقاله «بحثی درباره راه نیافتن روایت أفضل الأعمال إنتظار الفرج» در گفتمان مهدویت اهل سنت»، علوم حدیث، سال هجدهم، شماره 3، صص 88-109.

27- دیباج، سید موسی، آراء و عقاید سید احمد فردید، تهران: علم، چاپ اول، 1386.

28- رنجبر، محمدرضا، مثل شاخه‌های گیلاس، نشر شهر، بی‌تا.

29- رنجبر، محمدرضا، بوی گل، تهران، عترت نو، 1396.

30- سارتر، ژان پل، اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر، ترجمه مصطفی رحیمی، تهران، مروارید، چاپ هشتم، 1361.

31- سلیمی نوه، اصغر، مقاله «گفتمان در اندیشه فوکو»، مجله کیهان فرهنگی، شماره 219، 1388.

32- سورآبادی، ابوبکر عتیق بن محمد، تفسیر سورآبادی، تهران، فرهنگ نشر نو، 1380.

33- قطب، سید، فی ظلال القرآن، بیروت، دار الشروق، 1412 ق.

34- شکوری، ابوالقاسم، باران حکمت (مجموعه مباحث تفسیر تمثیلی استاد حجت‌الاسلام رنجبر)، شبکه تخصصی قرآن تبیان https://www.tebyan.net/QuranIndex.aspxتاریخمراجعه: 10/3/1397}.

35- شوکانی، محمد بن علی، فتح القدیر، بیروت، دارا بن کثیر، 1414 ق.

36- صفایی حائری، علی، روش برداشت از قرآن، قم، لیلة القدر، 1385.

37- ضمیران، محمد، میشل فوکو: دانش و قدرت؛ تهران، انتشارات هرمس، چاپ اول، 1378.

38- طالقانی، محمود، پرتوی از قرآن، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1362.

39- طاهرزاده، اصغر، سلوک ذیل شخصیت امام خمینی، اصفهان، لب المیزان، 1391.

40- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417 ق.

41- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصرخسرو، 1372.

42- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

43- عنایت، حمید، سیری در اندیشه سیاسی عرب، تهران: امیرکبیر، چاپ دوازدهم، 1391.

44- فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.

45- فردید، احمد، دیدار فرهی و فتوحات آخرالزمان، تهران، چاپ و نشر نظر، چاپ دوم، 1387.

46- فیض الاسلام، علی‌نقی، ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، تهران، موسسه چاپ و نشر تألیفات فیض الاسلام- انتشارات فقیه، 1379.

47- فیضی، کریم، تفسیر موضوعی نهج‌البلاغه، قم، دفتر نشر معارف، 1393.

48- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، 1383.

49- قطب، سید، فی ظلال القرآن، بیروت، دار الشروق، 1412 ق.

50- کاشفی سبزواری، حسین بن علی، مواهب علیه، تهران، سازمان چاپ و نشر اقبال، 1369.

51- مدرسی، محمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین، 1419 ق.

52- مطهری، مرتضی، نهضت‌های اسلامی در صدساله اخیر، انتشارات صدرا، چاپ دوازدهم، 1368.

53- مک کواری، جان، فلسفةوجودی، ترجمة محمد سعید حنایی کاشانی، تهران، هرمس، 1377.

54- ملکیان، مصطفی، در رهگذر باد و نگهبان لاله، تهران، نگاه معاصر، 1394.

55- ملکیان، مصطفی، تاریخ فلسفه غرب، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، 1377.

56- منتظری، حسین‌علی، درس‌هایی از نهج‌البلاغه، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.

57- نوالی، محمود، فلسفه‌های اگزیستانس و اگزیستانسیالیسم تطبیقی، دانشگاه تبریز، تبریز، چاپ دوم، 1379.

58- هارلند، ریچارد، ابر ساختگرایی: فلسفه ساختگرایی و پساساختگرایی، ترجمه فرزان سجودی، تهران، حوزة هنری سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1380.

59- هاشمی، حسین، مقاله «بازتاب تفکر اصلاحی در تفاسیر جدید»، پژوهش‌های قرآنی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ج 8، ص 3.

60- همتی، همایون، مقاله «تأملی درباره رهیافت وجودی به دین»، قبسات، دوره اول، شماره دوم، صص 161-173.