نقد طنز گونه جامعه در"طیف الخیال ابن دانیال موصلی"

زبان و ادبیات عربی

مقاله 6، دوره 7، شماره 12، شهریور 1394، صفحه 127-154   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v7i12.53266

نویسندگان

هادی شعبانی چافجیری؛ سیده اکرم رخشنده نیا^*

دانشگاه گیلان

چکیده

طنز همیشه ابزار قدرتمندی برای نقد اوضاع‌واحوال اجتماعی یک دوره به شمار می‌رفته است. بی‌عدالتی، افراط‌وتفریط‌های اجتماعی و سیاسی و به‌طورکلی، کژی‌ها و ناراستی‌های هر جامعه، موضوع و درون‌مایه آثار طنز به شمار می‌آید. طنز یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های ادبی عصر ممالیک به شمار می‌رود و باید گفت که عصر «ممالیک» و «عثمانیان» دوره‌ای است که از جانب پژوهشگران ادبی مورد اجحاف واقع شده است. ابتکارات و نوآوری‌های ادبی این دوره به‌کلی نادیده انگاشته شده و حتی گاه عنوان دوره «سقوط» بر آن اطلاق شده است. هرچند که این دوره همپای دیگر دوره‌های طلایی اسلام نیست، اما در این محدوده زمانی کتاب‌های ادبی بسیاری به منصه ظهور رسیدند که می‌بایست مورد دقت و توجه پژوهشگران این حوزه قرارگیرد. کتاب "طیف الخیال" اثر "ابن دانیال" نویسنده طنزنویس عهد ممالیک یکی از این آثار ادبی است که به لحاظ ویژگی‌های شکلی همپای نمایش‌نامه‌های امروزی است و از مضمونی طنزآمیز برخوردار است. طنزهای این کتاب به مسائل مختلف اجتماعی و سیاسی می‌پردازد و با عینک تیزبین خود زشتی‌ها و نادرستی‌ها را یافته و پس از معرفی و نشان دادن آن به مخاطب، با استعانت از اسلوب مبالغه سعی در محو این پلیدی‌ها از جامعه دارد. این نوشتار با نگاهی به کتاب مذکور و با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی می‌کوشد تا با شناخت هر چه بیشتر آثار این شخصیت، گامی در جهت آشنایی دقیق‌تر با فضای جامعه در این دوره تقریباً از یاد رفته برداشته باشد.

کلیدواژه‌ها

ابن دانیال؛ نقد، طنز؛ جامعه؛ طیف الخیال

مراجع

إبن بطوطه. (1992). رحله إبن بطوطه (تحفه النظار فی غرائب الأمصار و عجائب الأسفار). دار الکتب العلمیه. بیروت.

ابن دانیال، محمد. (2009). رسائل طیف الخیال فی الجد والهزل. دارالکتب العلمیه. بیروت.

إبن الدواداری، (1971). کنز الدرر وجامع الغرر. مصادر تأریخ مصر الإسلامیه. المعهد الألمانی للآثار الإسلامیه. القاهره.

ابن القیم الجوزیه، (1981). الأمثال فی القرآن الکریم. تحقیق سعید محمد نمر الخطیب. دار المعرفه. بیروت.

حموی، یاقوت. (1993). معجم الأدباء. دارالغرب الإسلامی. بیروت.

خلیفه، حاجی. (1982). کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون. دارالفکر. بیروت.

دواداری، ابوبکر. (1379 ق). کنز الدرر. قاهره.

زمخشری، جار الله. (1987). المستقصی فی أمثال العرب. الجزء الأول. دار الکتب العلمیه. بیروت. الطبعه الثانیه.

سارتن، جورج. (1357). مقدمه بر تاریخ علم. ترجمه غلامحسین صدری افشار. تهران.

سلیم محمود، رزق. (1957). الادب العربی و تاریخه فی عصر الممالیک و العثمانیین و العصر الحدیث. دارالکتاب العربی مصر.

سید أحمد أنس، وئام محمد. (2010). الفکاهه و السخریه فی الشعر المصری. بیروت. الانتشار العربی.

سیوطی، جلال الدین. (د.ت) المزهر فی علوم اللغه و أنواعها. دار إحیاء الکتب الاسلامیه. الجزء الأول

شیخ امین، بکری. (1383 ش). پژوهشی در شعر مملوکیان و عثمانیان. ترجمه عباس طالب زاده شوشتری. دانشگاه فردوسی مشهد.

ضیف، شوقی. (1990). تاریخ الادب العربی؛ عصر الدول و الإمارات. دار المعارف. القاهره.

ضیف، شوقی. (1999). فی الشعر و الفکاهه فی مصر. دارالمعارف. قاهره.

صفدی، خلیل. (1953 م.)، الوافی بالوفیات، دمشق.

عبد القادرأشقر، محمد. (2001). التحامق فی الشعرالمملوکی. مجله التراث العربی. شماره 83-84.

عبده قاسم، قاسم. (1998). عصر الممالیک التاریخ السیاسی و الاجتماعی. عین للدراسات والبحوث الإنسانیه والإجتماعیه.

عبده الهوال، حامد. (1982). السخریه فی أدب المازنی. الهیئه المصریه العامه للکتاب. القاهره.

غنیمی هلال، محمد. (2001). الأدب المقارن. نهضه مصر. قاهره.

فروخ، عمر. (1984 م). تاریخ الادب العربی. بیروت.

الکفراوی محمد، عبدالعزیز. (بی تا). تاریخ الشعر العربی. ج چهارم. چاپ اول. دارنهضه مصر للطبع و النشر الفجاله. القاهره.

محمد زغلول، سلام. (1972م). الأدب فی العصر المملوکی. دار المعارف. مصر.

مز، آدام. (1362). تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری یا رنسانس اسلامی ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو. تهران: امیر کبیر.

مندور، محمد. (1974م). الأدب و فنونه. دار نهضه مصر. القاهره.

الموسوعه الثقافیه. (1972). مؤسسه فرانکلین للطباعه والنشر. القاهره – نیویورک.

نصار، لطفی أحمد. (1999). وسائل الترفیه فی عصر سلاطین الممالیک. الهیئه المصریه العامه للکتاب. القاهره.

الهاشمی، السید احمد. (1379 ش). جواهرالبلاغه فی المعانی و البیان والبدیع. انتشارات اله.