کاربرد تحلیل پوششی داده‌ها با استفاده از مرزهای کارا و ناکارا در بررسی کارایی خانه-های بهداشت روستایی (مطالعه موردی: شهرستان لنگرود)

Journal of Research and Rural Planning

Article 8, Volume 6, Issue 3 - Serial Number 19, August 1396, Pages 203-216   

DOI: 10.22067/jrrp.v6i3.62277

Authors

حوری هادی پور¹; محمد کاوسی کلاشمی^{* 1}; ارسلان سالاری²; محمدکریم معتمد¹

¹دانشگاه گیلان

²دانشگاه علوم پزشکی گیلان

Abstract

چکیده مبسوط
1. مقدمه
دسترسی به تسهیلات و خدمات سلامت یکی از مؤثرترین عوامل حفظ و ارتقاء سلامت جامعه بشمار می‌رود. خانه‌های بهداشت به-عنوان واحدهای بهداشتی مستقر در روستاها نماد توسعه سلامت هستند که اثرات ارزشمندی را در ارتقاء سطح سلامت و بهبود شاخص سلامتی منطقه خود دارند. ایجاد بهبود در هر سازمانی نیازمند اندازه‌گیری عملکرد سازمان، برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری جهت بهبود عملکرد می‌باشد. مهمترین معیار قضاوت در خصوص عملکرد کلیه سازمان‌ها، کارایی آن‌ها می‌باشد. این مطالعه با هدف بررسی کارایی خانه‌های بهداشت روستایی شهرستان لنگرود صورت گرفته است.
2. مبانی نظری
تحلیل پوششی داده‌ها (DEA) یک رویکرد داده‌ای برای ارزیابی عملکرد مجموعه‌ای از موجودیت‌های متجانس به‌نام واحدهای تصمیم‌گیری DMU)ها( است که عملکرد آن‌ها براساس اندازه‌های متعدد مشخص می‌شود. DEA سنتی که مبتنی بر مفهوم مرز کارایی است، بهترین نمره کارایی را تعیین می‌کند که می‌توان به هر یک از DMUها اختصاص داد. DMUها براساس این نمرات به-عنوان کارای DEA (کارای خوشبینانه) یا غیرکارای DEA (غیرکارای خوشبینانه) تقسیم‌بندی می‌شوند و DMUهای کارای DEA، مرز کارایی را مشخص می‌کنند. رویکرد مشابهی وجود دارد که از مفهوم مرز ناکارایی برای تعیین بدترین نمره کارایی نسبی که می‌توان به هر DMU اختصاص داد، استفاده می‌کند.DMU های واقع روی مرز ناکارایی به‌عنوان ناکارای DEA یا ناکارای بدبینانه تعیین می‌شوند و آن‌هایی که روی مرز ناکارا نیستند، به-عنوان غیرناکارای DEA یا غیرناکارای بدبینانه اعلام می‌شوند. در مقاله حاضر این بحث مطرح می‌شود که هر دو کارایی نسبی را برای خانه‌های بهداشت باهم در نظر گرفت. برای اندازه‌گیری عملکرد کلی DMUها، پیشنهاد می‌شود که هر دو کارایی در قالب یک بازه ادغام شود که در این صورت مدل‌های DEA پیشنهادی برای اندازه‌گیری کارایی را مدل‌های DEA کراندار می‌نامیم. به این ترتیب بازه کارایی تمام مقادیر ممکن کارایی را که منعکس‌کننده دیدگاه‌های مختلف هستند، در اختیار تصمیم‌گیرنده قرار می‌دهد. در این مقاله برای کارایی خانه‌های بهداشت (واحدهای تصمیم-گیری)، هر دو کارایی هم‌زمان و در قالب بازه کارایی باهم ادغام شده‌اند. خانه‏های بهداشت، نخستین و محیطی‏ترین واحد روستائی ارائه خدمت در نظام شبکه‏های بهداشتی درمانی کشور به شمار می‏روند و نقش مهمی در پیشگیری از بیماری‏ها و صیانت از سلامت مردم را به عهده دارند، به‏طوری‏که ارتقای‌ شاخص‏‌های‌ بهداشتی‌ کشور به ویژه در روستاها مرهون فعالیت‏های آن‏هاست. هر خانه بهداشت بسته به شرایط جغرافیایی، به‌ویژه امکانات ارتباطی و جمعیت، یک یا چند روستا را تحت پوشش خود دارد و نقش کلیدی این خانه‏‏ها، زمانی مشخص می‏شود که در دور افتاده‏‌ترین ‌روستاهای‌ کشور با ارائه خدمات‌ بهداشتی‌ لازم‌ به‌ روستاییان، از بروز ‌بیماری‌ در جامعه‌ پیشگیری می‏کنند.
3. روش تحقیق
پژوهش حاضر، توصیفی – تحلیلی و داده‌های آن از نوع مقطعی است که در سال 1395 به‌صورت میدانی در 45 خانه بهداشت روستایی شهرستان لنگرود جمع‌آوری شد. اطلاعات مورد نیاز با استفاده از آمار و مستندات موجود، جمع‌آوری و با نرم‌افزارهای Windeapو GAMS بررسی شد. در این پژوهش برای ارزیابی عملکرد خانه‌های بهداشت اقدام به تعیین2 ورودی شامل: هزینه مصرفی و تعداد بهورز و 3 خروجی شامل: مراجعین بهداشت خانواده، مراجعین بیماری ها و مراجعین پانسمان در بازه زمانی فروردین 1394 تا فروردین 1395 شد.
4. یافته های تحقیق
نتایج نشان داد که 9 خانه بهداشت روستایی از 45 خانه بهداشت با کسب نمره کارایی یک، دارای عملکرد کارا می‌باشند. خانه‌های بهداشت گرسک، کورورودخانه و ملاط به ترتیب سه نمره اول کارایی را به خود اختصاص داده‌اند. نتایج مطالعه نشان می‌دهد که میانگین کارایی خوش‌بینانه در دو حالت ستاده محور و نهاده محور به‌ترتیب برابر 645/1 و 688/0 است و 5/15 درصد خانه‌های بهداشت در حالت بدبینانه ناکارا هستند. همچنین، 64 درصد واحدها بین دو مرز کارا و ناکارا احاطه شده و از منظر بدبینانه ناکارا نیستند، در حالی که از منظر خوش‌بینانه نیز روی مرز کارایی قرار ندارند که نشان‌دهنده زیاده‌روی در مصرف نهاده‌ها و توان بالقوه در افزایش ارائه خدمات یا کاهش مصرف نهاده‌ها می-باشد. 29 واحد نیز واحدهای نامعین هستند به صورتی که بین دو مرز کارا و ناکارا احاطه شده‌اند و نه کارای خوشبینانه و نه ناکارای بدبینانه می‌باشند .با توجه به یافته‌های تحقیق، بیشینه کارایی خوش بینانه 87/3 و کمینه آن یک، بیشینه کارایی بدبینانه یک و کمینه آن 29/0 می‌‌باشد. با توجه به نتایج این مطالعه، پیشنهاد می‌شود با الگو قرار دادن خانه‌های بهداشت کارآمد و نیازسنجی آموزشی خانه‌های بهداشت ناکارا نسبت به برنامه‌ریزی در راستای افزایش کارایی اقدام شود.
5. نتیجه گیری
در این مقاله مدل‌هایDEA کراندار برای ارزیابی عملکرد خانه‌های بهداشت لنگرود مورد استفاده قرار گرفت. مدل‌های DEA کران-دار، کران‌های کارایی را از دیدگاه خوشبینانه و بدبینانه نشان می-دهد. همچنین نشان داده شد که واحدهای کارای خوشبینانه، ناکارای بدبینانه و نیز مرزهای کارایی و ناکارایی را می‌توان به دقت با استفاده از مدل‌های کراندار شناسایی نمود. میانگین کارایی بازه‌ای خانه‌ای بهداشت در محدوده 123/0 و 671/0 قرار داشت که بیانگر زیاده‌روی در مصرف نهاده به میزان 64 درصد می‌باشد. 64 درصد خانه‌های بهداشت هر چند به‌صورت کارا عمل نمی-کنند ولی روی مرز ناکارایی نیز قرار ندارند، که گویای توان بالقوه واحدها در تولید بیشتر ستاه‌ها بدون افزایش مقدار نهاده‌ها باشد و این امر می‌تواند نتایج اقتصادی مطلوبی را به دنبال داشته باشد. با توجه به تعدیل کارایی خوش‌بینانه در صورتی‌ که حد پایین کارایی معادل 076/0 قرار داشته باشد آن واحد کارا خواهد بود. واحد ویژه که هم کارای خوشبینانه و هم ناکارای بدبینانه می‌باشد، وجود ندارد..
با توجه به یافته‌های تحقیق ماکزیمم کارایی خوشبینانه در برخی از واحدها باسیاست‌های خاص مدیریتی چون کم کردن هزینه مصرفی و راهکار تعدیل نیرو می‌تواند کارساز باشد، واحدی که بار مراجعاتش بسیار پایین باشد یک نیرو هم می‌تواند به‌خوبی پاسخ-گوی مراجعین بوده و خدمات تعریف شده را به‌خوبی انجام دهد و از نیروی مازاد برای واحدی که دارای نیروی کافی نمی‌باشد استفاده کرد و از اتلاف هزینه‌ها جلوگیری و در مصرف نهاده صرفه‌جویی نمود.

Keywords

کارایی خوش‌بینانه; کارایی بدبینانه; کارایی بازه‌ای; سلامت

References

1. Abolhallaji, M., Mousavi, S. M., Anjomshoa, M., Nasiri, A.B., Seyedin, H., & Sadeghifar, J. (2014). Assessing health inequalities in Iran: A focus on the distribution of health care facilities. Global Journal of Health Science, 6(4), 285-295.

2. Alin, O., & Marieta, M. (2011). Determining the efficiency of health expenditure as a prerequisite for achieving economic equilibrium in the European Union. Economics and Finance Research, 4, 81-85.

3. Ancarani, A., Mauro, D., & Giammanco, M. D. (2009). The impact of managerial and organizational aspects on hospital wards’ efficiency: Evidence from a case study. European Journal of Operational Research, 194, 280-293.

4. Asaee, A. (1380/2001). Health and environment in sustainable development. Ministry of Health and Medical Education Press. [In Persian]

5. Azizi, H., & Jahed, R. (2011). Improved data envelopment analysis models for evaluating interval efficiencies of decision-making units. Computers & Industrial Engineering, 61(3), 897-901. ‏

6. Azizi, H., & Wang, Y. M. (2013). Improved DEA models for measuring interval efficiencies of decision-making units. Measurement, 46(3), 1325-1332. ‏

7. Bagherzadeh, A. (1389/2010). New concepts in agricultural economics. Urmia: SID Publications. [In Persian]

8. Charnes, A., Cooper, W. W., & Rhodes, E. (1978). Measuring the Efficiency of Decision Making Units. European Journal of Operational Research, 1(2), 429-444.

9. Emami Meibodi, A. (1379/2000). Efficiency and productivity measurement: In theory and practice. Institute for trade studies and research press, Tehran, Iran. [In Persian]

10. Farrell, M. J. (1957). The measurement of productive efficiency. Journal of the Royal Statistical Society. Series A (General), 120(3), 253-290. ‏

11. Fortuna, T., & Cardillo, D. D. L. (2000). A DEA model for the efficiency evaluation of nondominated paths on a road network. European Journal of Operational Research, 121(3), 549-558. ‏

12. Hosseini Nike, A. (1378/1999). Constitution of the Islamic Republic of Iran. Tehran: Majd Scientific and Cultural Assembly Press. [In Persian]

13. Iran's Economic Reports. (1383/2004). Management and planning organization press. Tehran, Iran. p. 434. [In Persian]

14. Kermani, A. (1388/2009). The efficiency of Islamic countries in the health and education sectors using Data Envelopment Analysis (DEA). Journal of Sustainable Development, 37, 65-88. [In Persian]

15. Leleu, H., & Moises, J. (2014). How do payer mix and technical inefficiency affect hospital profit? Operations Research for Health Care, 3(4), 231-237.

16. Mahmudifar, Y. (1386/2007). Health service delivery systems in the world and Iran. Journal of Health Homay, 19, 23-33. [In Persian]

17. Marschall, P., & Flessa, S. (2008). Assessing the efficiency of rural health centers in Burkina Faso: An application of Data Envelopment Analysis. Journal of Public Health, 17, 87–95.

18. Mastaneh, Z., & Mouseli, L. (2011). Health information position in new reform of American healthcare system. Information Management Journal, 8(1), 97-101.

19. Mehregan, M. R. (1383/2004). Quantitative models in evaluating the performance of organizations. Tehran: Tehran University Press. [In Persian]

20. Mehregan, M. R. (1387/2008). Quantitative performance evaluation model in organizations. Tehran: Tehran University Press. [In Persian]

21. Moazeni, S., & Karbasi, A. (1387/2008). Measuring different efficiencies with data envelopment analysis. Case study: Pistachio producers in Zarand. Agricultural Economics and Development, 61, 1-16. [In Persian]

22. Mohammadi, M., Karami, B., Bayat, R., Esfandnia, F., Kazemi, N., Bayati, M., Esfandnia, A. (2015). Assessment of technical efficiency of university hospitals in Kermanshah model using data envelopment analysis (DEA). Technical Journal of Engineering and Applied Sciences, 5(1), 80-83.

23. Mojarrad, E., Kaikha, A. A., & Sabuhi-Sabuni, M. (1388/2009). Evaluating technical efficiency of agriculture units by stochastic nonparametric approach in the Sistan zone. Agricultural Economics, 3(3), 91-106. [In Persian]

24. Najarzadeh, M., Torabipoor, A., Ghasemzadeh, R., & Salehi, R. (2012). Assessment of hospitals’ efficiency through Data Envelopment Analysis in Ahvaz in 2006-2010. Jundishapur Journal of Health Sciences, 4(3), 77–87.

25. Nastaran, M. (1380/2001). Analysis and measuring degree of concentration and distribution of health indices in Isfahan. Journal of Faculty of Humanities (Isfahan University), 10(2), 145-162. [In Persian]

26. Nattinger, M. C., Mueller, K., Ullrich, F., & Zhu, X. (2016). Financial performance of rural medicare ACOs. The Journal of Rural Health, 60, 1-9.

27. Nikeniyaz, A. R. (1382/2003). Healthy environments support health and sustainable development. Tehran, Iran: Sotoudeh Press. [In Persian]

28. Parsay, S. (1382/2003). Public health. Tehran: Hygiene Press. [In Persian]

29. Sadeghi Bazargani, H., Arshi, S., Mortezazadeh, A., Bashiri, J., AminiSani, N., & Sezavar, H. (2005). The study of indicators of tribes of Ardebil’s health status. Ardabil University of Medical Sciences Journal, 5(2), 150-159.

30. Shojja, N., Abri, A. G., & Khalili, N. (1393/2014). Firoozkooh city health house performance evaluation using data envelopment analysis. Journal of Economic Modeling, 27, 53-69. [In Persian]

31. Taban, H., Zamani, A., & Sadeghi, B. (1380/2001). Evaluation of mental health program in healthcare homes of Isfahan province. Research in Medical Sciences, 7(2), 108-122. [In Persian]

32. Thanaan, R., Chulaporn, L., & Supon, L. (2008). Assessing the efficiency of hospital pharmacy services in Thai public district hospitals. Southeast Asian Journal of Tropical Medicine and Public Health, 39(4), 753-765.

33. The World Health Report. (WHO) (2000). Health systems, improving performance. Geneva: World Health Organization Press.

34. Tolouei, A. (1390/2011). Measuring the efficiency of Iran Air Company. Financial Engineering and Management of Securities, 7(2), 97-120. [In Persian]

35. Tourani, S., & Hatam, N. (1384/2005). Application of multiple attribute decision making models to measure hospital efficiency. The Journal of Qazvin University of Medical Sciences, 9(4), 87-93. [In Persian]

36. Tourani, S., Tabibi, S.J., Tofoghi, S., & Shaarbafchi, Z. (1390/2011). International trade in health services in the selected countries of ASEAN region: Challenges and opportunities. Health Information Management Journal, 8(4), 453- 468. [In Persian]

37. Wang, Y. M., & Chin, K. S. (2009). A new approach for the selection of advanced manufacturing technologies: DEA with double frontiers. International Journal of Production Research, 47(23), 6663-6679. ‏

38. Zareai, B. (1379/2000). Designing performance measures in health institutions. (Unpublished master's thesis), Tehran University, Tehran. [In Persian]