رویکردی نوین به فرآیند واژه‏ گزینی در زبان عربی

زبان و ادبیات عربی

مقاله 7، دوره 7، شماره 12، شهریور 1394، صفحه 155-177   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v7i12.40413

نویسنده

کلثوم صدیقی^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

واژگان از دیرباز تاکنون دارای جایگاهی غیرقابل‌انکار در گفتار بوده‏ اند و در دوره‏ معاصر نیز واژه‏سازی و واژه‏گزینی از یک‌سو از فرآیندهای برتر برابریابی واژگانی جهت برون‏رفت از چالش کمبود واژگان به شمار می‏روند به ‏ویژه در کشورهای عربی‏زبان و فارسی‏زبان و از دیگر سوی به‌عنوان برجسته‏ترین بستر برنامه‏ریزی زبان، موردتوجه زبان‏ پژوهان قرار دارند. هدف از نگارش جستار پیش‏رو، بررسی و مطالعه‏ متون علمی و خبری زبان عربی در دوره‏ معاصر با به‌کارگیری روش توصیفیِ کاربردنگر می‏باشد و تلاش دارد تا در گستره‏ واژه ‏گزینی و اصطلاح‏یابی به خوانش متون کلاسیک زبان عربی با تأکید بر متون شعری دوره‏ جاهلی و تطبیق معنای کاربردی واژگان آن‏ها با تمرکز بر متن‏های علمی و خبری معاصر بپردازد. نتایج به‌دست‌آمده از این پژوهش نشان می‏دهد که بسیاری از واژگان موجود در متون ادبی کلاسیک در دوره‏ معاصر به‌عنوان برابرنهاده‏های واژگان صنعت و مدرنیسم بیشتر در متون غیرادبی به کار گرفته می‏شوند؛ همچنین برآیند نهایی این پژوهش، ‌حکایت از آن دارد که نظر به اشتقاقی بودن زبان عربی، شیوه‏ های برابریابی واژگانی این زبان در حال حاضر به ترتیبِ میزان کاربردِ گویشوران عبارت‏اند از: واژه‏سازی، واژه‏گزینی با غلبه‏ توسعه‏ معنایی و مجاز امّا شیوه‏ها‏ی ترجمه‏ وام‏واژه و سرواژه‏سازی در میان گویشوران معاصر عرب‏ به تقلید از زبان انگلیسی صرفاً در راستای اختصار و در تعابیر و اصطلاحاتِ دارای اطناب کاربرد دارد.

کلیدواژه‌ها

واژه ‏گزینی؛ زبان عربی؛ توسعه‏ معنایی؛ ترجمه‏ وام ‏واژه؛ سرواژه ‏سازی

مراجع

آرلاتور، آنتونی(1384): درآمدی بر زبانشناسی تاریخی، ترجمه ی یحیی مدرسی،‌پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اسلامی،‌تهران.

ابن منظور(دت): لسان العرب، دار صادر، بیروت.

اتحاد الأطبّاء العرب(1984،ط4): المعجم الطّبّی الموحّد، دار طلاس، دمشق.

البستانی، فؤاد افرام(1998،ط4): المجانی الحدیثه، دارالفقه للطباعه و النشر، لبنان.

الثعالبی، أبومنصور(دت): فقه اللغه و سرّ العربیه، دار الکتب العلمیّه، لبنان.

الجارم، علی و أمین، مصطفی(1379، چاپ اول): البلاغه الواضحه، انتشارات الهام، تهران.

خساره، محمد(2008): علم المصطلح و طرائق وضع المصطلحات العربیّه، دارالفکر، دمشق.

الخطیب، أحمد شفیق(1985): الموسوعه الطبیعه المیسَّره، مکتبه لبنان، بیروت.

الخطیب، عدنان(1983): المعجم العربیّ، مجله مجمع دمشق، دمشق.

الخیّاط، محمد هیثم(دت): المصطلحات العلمیّه و نظریّه الضروره، الموسم الثقافی السابع الأردنی.

الزّوزنی، القاضی الإمام أبو عبد الله الحسین بن أحمد(1405ه.ق): شرح المعلّقات السبع، چاپ امیر، قم.

الشحات، سمیر: 145 عاما علی افتتاح قناه السویس، مجلّه الأهرام.

الشرقاویّ، اقبال(1991): معجم المعاجم، دار الجیل، بیروت، لبنان.

الشّهابیّ، مصطفی(1965،ط2): المصطلحات العلمیّه فی اللغه العربیّه فی القدیم و الحدیث، مطبوعات مجمع اللغه العربیّه، دمشق.

فلبر، هلموت(1381، چاپ اول): مبانی اصطلاح‏شناسی، ترجمه‏ی محسن عزیزی، مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران.

القرطاجنی، ابوالحسن حازم، (1964)، دیوان، تحقیق عثمان الکعاک، دار الثّقافه، منشورات المکتبه الأندلسیّه.

گروه واژه‏ گزینی فرهنگستان زبان فارسی (1388، ویراست سوم): اصول و ضوابط واژه‏گزینی،انتشارات فرهنگستان،‌تهران.

مختار عمر، أحمد(1982): علم الدلاله، مکتبه دار العروبه للنشر و التوزیع، الکویت.

مدرسی ، یحیی(1387): درآمدی بر جامعه‏شناسی زبان، ‌پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اسلامی،‌تهران.

مطلوب، أحمد(1983): حرکه التعریب فی العراق، المنظّمه العربیه للتربیه و الثقافه و العلوم، بغداد.

الهاشمیّ، أحمد(1425ه.ق، ط1): جواهر البلاغه فی المعانی و البیان و البدیع، انتشارات اسماعیلیان،.

هدّاره، مصطفى، (1958)، مشکله السرقات فی النقد العربی.

یارمحمدی، لطف الله(1385، چاپ اول): ارتباطات از منظر گفتمان‏شناسی انتقادی، انتشارات هرمس، تهران.

یول، جورج(1386، چاپ هفتم): نگاهی به زبان، بررسی زبانشناختی، ترجمه‏ی نسرین پرویزی، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی، تهران.