بررسی فرایندهای واژه‌گزینی اصطلاح‌ها و واژگان تخصصی حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 7، دوره 5، شماره 2، مهر 1394، صفحه 245-262   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v5i2.36716

نویسندگان

فاطمه احمدی نسب¹؛ شعله ارسطوپور^{* 2}

¹دانشگاه شهید چمران اهواز

²مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری

چکیده

هدف: از آنجا که واژگان تخصصی حوزه‌های مختلف دانش ابزار انتقال مفاهیم آن حوزه به شمار می‌روند، انتخاب آن‌ها بایستی بر اساس اصول و ضوابط واژه‌گزینی مناسب باشد. به همین دلیل معادل‌یابی از حساسیت خاصی برخوردار است. بدیهی است با انتخاب درست واژگان تخصصی، به نشر دانش و تبدیل زبان فارسی به زبان بومی علم نیز کمک می‌شود. پژوهش حاضر در راستای پاسخگویی به این نیاز مهم، در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی انجام شده است.
روش: این پژوهش توصیفی است و به روش تحلیل محتوا انجام شده است. بدین منظور 1510 واژه تخصصی فارسی حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی به‌صورت مقابله‌ای با معادل‌های انگلیسی خود مورد بررسی قرار گرفتند.
یافته‌ها: یافته‌ها حاکی از آن است که فرایندهای واژه‌گزینی زبان فارسی در این حوزه را گروه نحوی با 21/77 درصد، واژه‌سازی با 14/18درصد، وام‌گیری با 98/2 درصد و بالاخره هم‌پایگی با 58/1 درصد تشکیل می‌دهد و اختصارسازی سهم اندکی در واژه‌سازی فارسی دارد. همچنین مشاهده گردید که حشو در معادل‌یابی، عدم توجه به هسته و وابسته واژگانی، عدم توجه به خوشه واژگانی، گرده‌برداری افراطی، و ... از عمده ایرادهای صرفی و معنایی در فرایند واژه‌سازی فارسی در این حوزه می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

اصول و ضوابط واژه‌گزینی؛ علم اطلاعات و دانش‌شناسی؛ واژه‌گزینی؛ فرایندهای واژه‌سازی؛ فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ واژگان تخصصی؛ معادل‌یابی

مراجع

ارسطوپور، شعله (1391). امکان‌سنجی تعیین خوانایی مفهوم پایه با هدف بهبود بازیابی اطلاعات در حوزه‌های تخصصی در زبان فارسی: مورد کاوی علوم رایانه. شیراز: تخت جمشید.

باب‌الحوائجی، فهیمه (1376). تحلیل محتوا. فصلنامه کتاب. جلد 8. بهار – زمستان: 98 – 108.

جمالی مهموئی، حمیدرضا (1388). معادل‌گزینی، ترجمه و آشفتگی زبان فارسی در حوزه علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی. کتاب ماه کلیات. شماره 139: 92 – 97.

حسینی، امیر؛ عزیزی، محمود (1389). واژه‌سازی، وجه فراموش‌شده در ترجمه اصطلاحات علمی و فنی. مطالعات ترجمه. سال 8. شماره 29: 27-42.

حق‌شناس، علی‌محمد (1379). واژه‌سازی در متن: یک علاج قطعی. نشر دانش. سال 17.شماره 1: 27-32.

شعبانی، احمد (1381). روند واژه‌گزینی در علم اطلاعات و کتابداری در زبان فارسی. مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان. جلد 13. شماره 1: 235-248.

شقاقی، ویدا (1388). بررسی وضعیت وندها در زبان علم. در بهرام نوازنی (ویراستار) آرا و اندیشه سید جمال‌الدین اسدآبادی :مجموعه مقالات همایش یک‌صد و پنجاهمین سالگرد آراء و اندیشه سید جمال‌الدین اسدآبادی (ص. 503-521). تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

عباسی، آزیتا (1388). یادداشتی بر مقاله بررسی الگوهای واژه‌سازی در دفتر اول فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی. مجله زبان‌شناسی. دوره 23. شماره 2: 119-123.

فرهمند‌بروجنی، حمید؛ انصاری، مجتبی (1382). سخنی درباره توسعه واژگان و اصطلاحات تخصصی در حوزه دانش محافظت از آثار فرهنگی: برداشت‌ها و تعابیر متفاوت. در مجموعه مقالات ششمین همایش حفاظت و مرمت اشیاء تاریخی- فرهنگی و تزیینات وابسته به معماری (ص. 7-14). تهران: پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی – فرهنگی.

فرهنگستان زبان و ادب فارسی (1388). اصول و ضوابط واژه‌گزینی. ویرایش سوم. تهران: فرهنگستان ادب و زبان فارسی (نشر آثار).

کافی، علی (1374). مبانی علمی واژه‌سازی و واژه‌گزینی. نامه فرهنگستان. شماره 2: 49-67.

منشی‌زاده، مجتبی؛ شریف، بابک (1384). بررسی واژه‌های عمومی مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی. زبان و ادب. شماره 24: 18-43.

نعمت‌زاده، شهین (1379). استدلال در واژه‌گزینی. فصلنامه فرهنگستان. شماره 16: 128-134.

نعمت‌زاده، شهین (1382). واژه‌گزینی، تلاش برای آشنایی با جهان. فصلنامه فرهنگستان. دوره 6 شماره 14: 2-4.

هاشمی، ابوالفضل (1387). واژگان کتابداری و اطلاع‌رسانی. ویرایش سوم. انتشارات دبیزش.

Khodabakhshi, M. (2009). A Comparative-Contrastive Study of the Secondary Term-Formation Processes Adopted by the 1st & 3rd Academies of Persian Language and Letters. Master thesis, Allameh Tabataba'i University, 2009.

Khuwaileh, A. (2010). IT Terminology and Translation: Cultural, Lexicographic and Linguistic Problems. LSP Journal, Vol. 1(2): 15-22.

Malmkjar, K. (2004). The Linguistics Encyclopedia; 2nd edition. USA: Routledge.

Rogers, M. (2007). Terminological equivalence: Probability and consistency in technical translation. In Eu-High-Level Scientific Conference Series. MuTra 2007- LSP Translation Scenarios: Conference Proceedings. Retrieved: 1-03-2015 From: http://www.euroconferences.info/proceedings/2007_Proceedings/2007_Rogers_Margret.pdf

Stolze, R. (2009). Dealing with Cultural Elements in Technical Texts for Translation. The Journal of Specialized Translation. No. 11:124-142.