بررسی اصول معاد جسمانی در آثار صدرالمتالهین

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 5، دوره 50، شماره 2، آذر 1397، صفحه 93-114   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v50i1.56761

نویسندگان

طاهره عضدی نیا¹؛ عباس جوارشکیان^{* 2}

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²فردوسی مشهد

چکیده

بدون تردید معاد جسمانی یکی از چالش‌برانگیزترین مباحث اعتقادی در تاریخ اندیشه کلامی و فلسفی ما است و صدرالمتالهین به یاری اصولی برآمده از نظام فلسفی خود توانسته آن را به کرسی اثبات و تبیین عقلی و فلسفی بنشاند. معاد شناسی ملاصدرا معطوف به اثبات سه مطلب است: اول اثبات عینیت بدن اخروی و دنیوی، دوم اثبات این‌که آخرت از منشآت نفس و ناشی از خلاقیت آن است، سوم اثبات سیر صعودی نفس. مسئله اصلی این مقاله این است که فارغ از همسانی فراوانی که در تصویر معاد جسمانی در آثار گوناگون ملاصدرا دیده می‌شود، شمار اصول مورد استفاده او در این آثار متفاوت بوده و از شش تا دوازده اصل را دربر می‌گیرد. پرسش مهم این است که اصول مورد نیاز صدرا برای تقریر نظریه معاد جسمانی کدام است و چرا تعداد این اصول در آثار صدرا متفاوت است و آیا تفاوت اصولی که در آثار ملاصدرا مشاهده می‌شود ناشی از زمینه خاص بحث در آن اثر بوده یا واقعاً تفاوت اساسی بوده، به تعبیر دیگر آیا با توجه به این اختلاف، تغییری در نظریه معاد جسمانی داده شده است؟
 مقاله حاضر درصدد تبیین دقیق این اصول و مقایسه تطبیقی آن در آثار گوناگون ملاصدراست و نتیجه خواهیم گرفت که سر افزایش و کاهش این اصول، در عواملی مانند مختصر یا مفصل بودن کتاب‌های اوست، همچنین توأم و آمیخته بودن چند اصل در برخی آثار ملاصدرا می‌تواند نکته‌ای کلیدی و مهم تلقی گردد.

کلیدواژه‌ها

ملاصدرا؛ معاد جسمانی؛ عینیت بدن اخروی و دنیوی؛ خلاقیت خیال. سیر صعودی نفس

مراجع

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، قم: مطبوعات دینی، 1383.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا، الالهیات، طبع قاهره، 1960 م.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاه، تهران: دانشگاه تهران، 1364.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، رساله اضحویه، قاهره: چاپ سلیمان دنیا، 1949 م.

آشتیانی، جلال‌الدین، شرح بر زاد المسافر ملاصدرا، تهران: امیرکبیر، 1379.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، قم: طلیعه النور، 1390.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، با حواشی: حاج ملأ هادی سبزواری، تصحیح: سید جلال الدین آشتیانی، قم: مطبوعات دینی، 1382.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، ترجمه و تفسیر: دکتر جواد مصلح، تهران: سروش، 1385.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، المبداء و المعاد، تصحیح: سید جلال الدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب، 1380.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، عرشیه، تصحیح و ترجمه: غلام‌حسین آهنی، تهران: انتشارات مولی، 1341.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، مبدأ و معاد، ترجمه: احمد حسینی اردکانی، به کوشش: عبدالله نوری، تهران، مرکز تولید و انتشارات مجتمع دانشگاهی ادبیات و علوم انسانی، 1362.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، مفاتیح الغیب، با تعلیقه: مولی علی نوری، تصحیح: محمد خواجوی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363.