نشانه‌شناسی تطبیقی مفهوم «قدرت» در طعم گیلاسِ عباس کیارستمی و هملت ماشینِ هاینر مولر براساس نظریة انسان‌شناسی‌ادبی پیر بوردیو

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 6، دوره 52، شماره 2، تیر 1398، صفحه 157-184   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.v52i2.81188

نویسندگان

بهروز احمدزاده بیانی^{* 1}؛ فاضل اسدی امجد²؛ بهنوش اخوان³

¹گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه تهران، پردیس بین‌الملل کیش، ایران

²گروه زبان‌های خارجی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

³گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

چکیده

طعم گیلاس نوشتة عباس کیارستمی و هملت ماشین اثر هاینر مولر را می‌توان در انتقاد از اسارت ذهن و انزوای هنرمند در دنیای ماشینی در سایة نظریة انسان‌شناسی‌ادبی پیر بوردیو بررسی و تبیین کرد. رویکرد مشترک این آثار در برابر میدان قدرت، مبتنی بر دیالکتیک سرمایة فرهنگی با سرمایة اجتماعی، دیالکتیک خیال با واقعیت و دیالکتیک متن با فرامتن است که در سه محور کنشِ اجتماعی، کنش زیبایی‌شناختی و کنش فرامتنی قابل تحلیل است. با توجه به جایگاه شاخص این آثار در سطح جهانی و در هنر مستقل، از مکتب تطبیقی آمریکا برای بررسی مضامین، گرایش‌ها، تخیلات و تکنیک‌های اجرایی مشترک در این دو اثر استفاده می‌شود. همچنین روش تحقیق توصیفی برای تحلیل محتوای مفهوم قدرت و بررسی هم‌کنشی نشانه‌های متنی در این پژوهش تطبیقی به‌کار می‌رود. یافته‌های پژوهش حاکی از اشتراک این آثار در فعال ساختن ذهن مخاطب یا تبدیل مخاطب به سوژة کُنش‌مند است چنانکه این آثار در برابر هنر هالیوودی یا عامه‌پسند به‌جای تقلید از واقعیات رسانه‌ای به‌دنبال کشف واقعیت از طریق مخاطب و ایجاد گفتمان میان‌فرهنگی‌اند. نشانه‌شناسی این آثار از یک سو بیانگر قدرت هنر در واژگون‌سازی زبان رسانه و ساختارشکنی واقعیات کلیشه‌ای و از سوی دیگر نشانگر تأثیر دیالکتیک مَنش بر ساختارهای اقتصادی‌اجتماعی برای تعدیل میدان قدرت از طریق توسعه ارزش‌های هنر معناگراست. در نتیجه هر دو اثر به‌عنوان آثار پست‌مدرن با استفاده از سرمایه‌های فرهنگی و تکنیک‌های پسادراماتیک، تقابل عینیت با ذهنیت در خشونت نمادین را مورد پرسش قرار می‌دهند و اثر را به متنی باز و سلطه‌ناپذیر تبدیل می‌کنند.

کلیدواژه‌ها

نظریة انسان‌شناسی‌ادبی پیر بوردیو؛ طعم گیلاس؛ هملت ماشین؛ عباس کیارستمی؛ هاینر مولر؛ فرامتن

مراجع

کتابنامه

آذر، ا. (1395). تحلیلی بر نظریات ترامتنیت ژنتی. پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، ۷(۲۴)، 11-31.

آذرم، م. (1395). بررسی مفهوم سوژه و بازتاب آن در شیوة اجرایی برشت: پروژة عملی کارگردانی نمایش نگهبان (پایان‌نامة منتشر نشد‌ة کارشناسی ارشد). دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

اسلامی، م.، و فرهادپور، م. (1387). پاریس-تهران: سینمای عباس کیارستمی. تهران: فرهنگ صبا.

بابایی، پ. (بی‌تا). بیش‌متنیت در نمایش‌نامة مادر نوشته برتولد برشت. برگرفته از

http://anthropology.ir/article/29504.html

باینگانی، ب.، و کاظمی، ع. (1389). بررسی مبانی تئوریک مفهوم سرمایة فرهنگ. فصلنامة برگ فرهنگ ، (۲۴)، ۸-21.

بسکادی، م.، شیخ مهدی، ع.، و ندایی، ا. (1389). ویژگی‌های پسامدرن در هنر چندرسانه‌ای. کتاب ماه هنر، ۱۳(142)، 12-19.

بهارلو، ع. (1379). عباس کیارستمی. تهران: نوروز هنر.

بوسچتی، آ. (2006). پژوهش بوردیو در زمینة ادبیات. زمینه‌ها، سهم‌ها و نگرش‌ها. ترجمة آرش حسن‌پور. تهران: ترجمان.

پرستش، ش. (1385، 30 دی). نظریة انسان‌شناسی ادبی پیر بوردیو. برگرفته از

http://anthropology.ir/article/2029.html

پورآذر، ر.، و سخنور، ج. (1394). چیستی و چرایی شخصیت‌پردازی پسادراماتیک در فضای آستانه‌ای تئاتر معاصر. نقد زبان و ادبیات خارجی، 11(15)، 45-77.

جمشیدی‌ها، غ.، و پرستش، ش. (1386) دیالکتیک منش و میدان در نظریة عمل بوردیو. فصلنامة علوم اجتماعی، (۳۲)، ۱-۳۰.

حسن‌زاده نیری، م.، و اسلامی، آ. (1394). هستی‌شناسی پسامدرن در داستان «من دانلی کل هستم» براساس نظریة برایان مک‌هیل. ادبیات پارسی معاصر، 4(۱۶)، 25-42.

حقی، س.، قربان صباغ، م. و تائبی نقندری، ز. (1397). انقیاد و قدرت بدن زنانه در رمان سرگذشت ندیمه نوشتة مارگارت اتوود. مطالعات زبان و ترجمه، ۵۱(3)، 104-126

دورتیه، ژ. (1381). پیر بوردیو انسان‌شناس، جامعه‌شناس. نامة انسان‌شناسی، 1، 237-225.

دین‌پرست، م.، و شهبا، م. (1393). تأویل‌های فلسفی از سینمای کیارستمی با تأکید بر آراء ژان لوک نانسی. مطالعات میان رشته‌ای در رسانه و فرهنگ، ۴(۷)، 45-62.

راد، آ.، و فارسیان، م.، و بامشکی، س. (1397). بررسی تطبیقی تصویر جنگ جهانی در رمان‌های خون دیگران و سووشون. مطالعات زبان و ترجمه، ۵۱(3)، 2-29.

ربانی خوراسگانی، ع.، و خوش‌آمدی، م. (1388). مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی زبان پیر بوردیو. فصلنامة مطالعات فرهنگی و ارتباطات، ۵(16)، 155-186.

رزنبام، ج.، و سعیدوفا، م. (1396). عباس کیارستمی. تهران: چشمه.

سجودی، ف. (1383). نشانه‌شناسی لایه‌ای و کاربرد آن در تحلیل متن هنری. مجموعه مقالات اولین هم‌اندیشی نشانه‌شناسی هنر (ص. 59-74) به همت فرزان سجودی. تهران: فرهنگستان هنر.

شهبازی، ر. (1391). فرایند تبدیل هملت به ماشین بازخوانی اقتباس هاینر مولر از ویلیام شکسپیر. برگرفته از

http://anthropology.ir/article/13172.html

شیخ مهدی، ع.، و پورجعفر، م. (1381). بررسی علل استقبال منتقدان غربی از فیلم‌های عباس کیارستمی. فصلنامة مدرس هنر، 1(2)، 25-41.

طهوری، ن. (1391). ویکتور برگمن: پایان نظریه‌پردازی هنر. فصلنامة کیمیای هنر، ۱(5)، 7-21.

عقیقی، س. (1396). چشم‌اندازهای متغیر: بررسی تطبیقی مولفه‌های مستند و داستانی در آثار عباس کیارستمی. ایران نامگ، 2(4)، 7-26.

عیسی‌وند، ل.، و توحیدفام، م. (1391). فمینیسم پسامدرن و تحول در مفهوم دموکراسی. تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری (دانشنامه حقوق و سیاست)، ۸(17)، 61-86.

فکوهی، ن. (1384). پیر بوردیو: پرسمان دانش و روشنفکری. فصلنامة علوم اجتماعی، ۲(۱)، 141-161.

قزلسفلی، م.، و میرخوشخو، آ. (1396). هنر و سیاست: زمینه‌های تعامل و تقابل سیاست و هنر در پست‌مدرنیسم. فصلنامة سیاست، 47(4)، 1025-1043.

کریمی، م. (1389). علوم اجتماعی: اندیشه اجتماعی پیر بوردیو. مجلة فرهنگ پژوهش دانشگاه باقرالعلوم، ۲(۷)، 137-160.

کیانیان، ر. (1395، 18 شهریور). هیچ چیز پنهانی نداریم/کیارستمی پرچمدار است. برگرفته از

https://www.isna.ir/news/95011805944

گنجی، م. و حیدریان، ا. (1393). سرمایة فرهنگی و اقتصاد فرهنگ (با تاکید بر نظریه‌های پیر بوردیو و تراسبی). فصلنامة راهبرد 23(72)، 77-97.

گین، ن. (1390). ماکس وبر و نظریة پسامدرن: جدال عقل و افسون. ترجمة محمود مقدس. تهران: روزنه.

مالووی، ل.(1377). اصل عدم قطعیت کیارستمی (نگاهی به آثار کیارستمی). ترجمة شاپور عظیمی. فارابی ، 7(4)، 10-17.

محمدکاشی، ص. (1384). بررسی تطبیقی مولفه‌های زیبایی‌شناسی در هنر سنتی و ویژگی‌های سینمای کیارستمی. کتاب ماه هنر، 40، 48-61.

مقدس‌جعفری، م.، یعقوبی، ع. و کاردوست، م. (1386). بوردیو و جامعه‌شناسی ادبیات. ادب‌پژوهی، ۱(2)، 77-94.

ممتاز، ف. (1383). معرفی مفهوم طبقه از دیدگاه بوردیو. پژوهشنامة علوم انسانی، (41-42)، 149-160.

مولر، ه. (1389). هملت ماشین. ترجمة ناصر حسینی مهر. تهران: گروه تئاتر.

مولر، ه. (1394). سه‌گانه: هراکلس 5، مائوزر، هملت ماشین. ترجمة ناصر حسینی مهر. تهران: روزبهان.

مویدحکمت، ن. (1392). درآمدی بر رویکرد روش‌شناختی پیر بوردیو به مفهوم سرمایة فرهنگی. جامعه‌پژوهی فرهنگی، 4(1)، 155-178.

ناظرزاده کرمانی، ف. (1381). کمینه‌گرایی (مینی‌مالیسم) در هنر نمایش. مجله هنرهای نمایشی، 3، 10-43.

ناظرزاده کرمانی، ف. (1385). درآمدی به نمایشنامه‌شناسی. تهران: سمت.

نانسی، ژ. (2001). بداهت فیلم. ترجمة باقر پرهام، بروکسل: ایوژوارت.

نظری، ع. (1385). پسامدرنیسم و هویت سیاسی. فصلنامة مطالعات ملی، 7(3)، 116-136.

ویتمور، ج. (1386). تئاتر پست‌مدرن. ترجمة صمد چینی فروشان. تهران: نمایش.

یوست، ف. (1397). درآمدی بر ادبیات تطبیقی. ترجمة علیرضا انوشیروانی. سمت.

 

Aragay M., & Escoda C. (2012). Postdramatism, ethics, and the role of light in martin crimp's fewer emergencies. New Theatre Quarterly, 28(2), 133-142. doi: 10.1017/S0266464X12000231

Barker, S. (2012) .Hamlet the difference machine. Comparative Drama, 46(3), 401-423.

Battle, T. T. (2012). The postmodern world of Müller and Wilson, or how hamletmachine completed a Brechtian dream. (Unpublished master’s thesis). University of Central Missouri, Warrensburg, Missouri, United States.

Bourdieu, P. (1991). Language and symbolic power. (G. Raymond & M. Adamson, Trans.). Cambridge, MA: Polity.

Bourdieu, P. (1996). The rule of art: Genesis & structure of the literary field. California, CA: Stanford University Press.

Bourdieu, P. (1998). Practical Reason: On the theory of action. (R. Johnson, Trans.). California, CA: Stanford University Press.

Bourdieu, P. (2010). Distinction, a social critique of the judgement of taste. (R. Nice, Trans.). Cambridge, MA: Harvard University Press

Bourdieu, P., & Passeron, J. (1990). Reproduction in education, society and culture. (R. Nice, Trans.). London, England: Sage.

Burgin, V. (1986). The end of art theory. Criticism and postmodernity. London, England: Macmillan.

Burgin, V. (1997). Geometry and abjection. In the end of art and beyond, essays after Danto. New Jersey, NJ: Humanities.

Carter, C. L. (2004). Conceptual art: A base for global art or the end of art? (6th Ed.). London and New York: Routledge.

Desmond, K. K. (2011). Ideas about art. New York, NY: John Willey & Son Publication.

Friedman, D. (2007). The cultural politics of Heiner Müller. Newcastle, England: Cambridge Scholar Publishing.

Genette, G. (1997). Palimpsests: Literature in the second degree. (C. Newman & C. Dubinsky Trans.). Lincoln, NE: University of Nebraska press.

Hutcheon, L. (2001). The politics of postmodernism. London and New York: Routledge.

Katz, A. (2000). Postmodernism and the politics of culture. Colorado, CO: Westview Press.

Müller, H. (2000). Hamletmachine. In D. Fischlin & M. Fortier (Eds.). Adaptation of Shakespeare (pp. 208-214). London and New York: Routledge.

Pace, E. (1996). Heiner Müller, the playwright and social critic, dies at 66. Retrieved from https:// www. nytimes. com/ 1996/ 01/ 03/ nyregion/ heiner- Müller-the-playwright -and -social -critic- dies-at-66.html

Pleasant, L. C. (2004). Hamletmachine: Exhumation ophelia. Virginia University. United States.

Selden, R., Widdowson, P. & Brooker, P. (2017). A reader’s guide to contemporary literary theory (6th Ed.). London and New York: Routledge.

Stam, R. (2017). Revisionist adaptation: Transtextuality, cross-cultural dialogism, and performative infidelities. In T. Leitch (Ed.), The Oxford handbook of adaptation studies (pp. 239-50). Oxford, England: Oxford University Press.

Teraoka, A. A. (1985). The silence of entropy or universal discourse: The post-modernist poetics of Heiner Müller. New York, NY: Peter Lang.