نگاهی به امثال‌وحکم در ادب خراسان (قرن 4 و 5)

زبان و ادبیات عربی

مقاله 9، دوره 7، شماره 12، شهریور 1394، صفحه 230-2207   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v7i12.54442

نویسندگان

حامد نقشبندی^* ؛ سید محمد باقر حسینی؛ علی نوروزی؛ حسین ناظری

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

یکی از مظاهر فرهنگ و تمدن و ادبیات هر کشور، امثال‌وحکم، یا همان گفتار کوتاه و حکیمانه‌ای است. امثال‌وحکم درواقع، همان سنت‌ها، عادات و تعابیر مردمی است که با دربرداشتن حکایات، تعالیم دینی، تذکرات، موعظه‌ها و اندرزها، ساختار اساسی زندگی اجتماعی، سیاسی، دینی و فرهنگی جامعه انسانی را شکل می‌بخشد و در پرتو آن اقوام و نسل‌ها هویت می‌یابند. ایران با سابقه کهن و تاریخی خود، سرزمین حکمت‌ها و مثل‌هاست و در جای جای این سامان، ادبا و علما، گام‌های بلندی در این زمینه برداشته‌اند و تألیفات ارزشمندی از خویشتن برجای نهاده‌اند؛ که در این میان، سرزمین خراسان را جایگاهی برجسته و منحصربه‌فرد است. شاید بیجا نباشد اگر ادعا کنیم که ادبای این دیار، گوی سبقت را، در اشاعه فرهنگ و تمدن، از بسیاری از ملل دیگر ربوده‌اند که ثعالبی نیشابوری یکی از نمونه‌های برجسته و شاخص این گروه بشمار می‌آید؛ به‌طوری‌که نام وی بر تارک فرهنگ ایران و خراسان؛ بلکه جهان عرب و اسلام، می‌درخشد. ما در این مقاله برآنیم تا امثال‌وحکم به‌کاررفته در آثار متعدد و کم نظیر این ادیب گران‌مایه را، که در لابه‌لای بیشتر آن‌ها، ردّ پای دین و اعتقاد عمیق او را به اسلام می‌توان ملاحظه کرد، موردبررسی، اهتمام و دقت نظر قرار دهیم.

کلیدواژه‌ها

ادب عربی؛ خراسان؛ حکمت؛ مثل؛ اخلاق و تربیت؛ ثعالبی

مراجع

قرآن کریم.

ابن منظور. (1045ق). جمال الدین ابوالفضل، لسان العرب. نشر ادب الحوزه. قم. ایران. 1405ق.

اندقانی هاجر. (1382ه). امثال وحکم نهج البلاغه. چاپ دوم. انتشارات میثم تمار. تهران.

البستی، ابوالفتح. (2006م). دیوان أشعار. حَقَّقَه: شاکر العاشور. الطبعه الاولی. دارالَینابیع. دمشق.

الثعالبی، ابومنصور. (1961 م). التمثیل و المحاضره. تحقیق عبدالفتاح محمد الحلو. الطبعه الثانیه. الدارالعربیه للکتاب. قاهره .

ـــــــــــــــــ . (1386هـ). الأقتباس من القرآن الکریم. ترجمه حسین صابری. چاپ اول. انتشرات علمی و فرهنگی. تهران.

ـــــــــــــــــ . (1403هـ). الإعجاز والإیجاز. حَقَّقَه: احمد حسن بسج. الطبعه الثانیه. دارالرائد العربی. بیروت.

ـــــــــــــــــ . (1420هـ). المبهج. حَقَّقَه: ابراهیم صالح. الطَبعه الاولی. دارالبشائر. دمشق.

ـــــــــــــــــ . (1417 هـ). اللطف والطائف. تحقیق الدکتور محمود عبدالله الجادر. الطبعه الاولی. عاله الکتب. بیروت.

ـــــــــــــــــ . (1410هـ). الیواقیت فی بعض المواقیت. تحقیق محمد جاسم الحدیثی. الطبعهُ الاولی. بغداد.

ـــــــــــــــــ . (1401هـ). تحسین القبیح و تقبیح الحَسَن. تحقیق شاکر العاشور. الطَبعه الاولی. وزراه الأوقاف و الشؤون الدینیه. بغداد.

ـــــــــــــــــ . (1304). المنتحل. تحقیق أحمد ابوعلی. الطبعه الاولی. مکتبه الثقافه الدینیه. قاهره.

ـــــــــــــــــ . (1983م). یتیمه الدهر فی محاسن أهل العصر. شرح و تحقیق الدکتورمفید محمد قمیمه. الجزء الرابع. الطبعه الاولی. دارالکتب العلمیه. بیروت.

دارایی، بهین. (1347 هـ). تاریخ الحکماءللقِفطی. چاپ اول. شماره 1174. انتشارات دانشگاه تهران.

سَیّاح أحمد. (1382هـ). فرهنگ بزرگ جامع نوین. چاپ چهارم. جلداول. انتشارات اسلام. تهران.

السیوطی، جلال الدین، عبد الرحمان بن ابی بکر. (بی تا). الإتقان فی علوم القرآن. دار الفکر .

صاحبی، هادی. (1381هـ). مثل‌های رایج در زبان عربی. چاپ اول. انتشارات مدرسه. تهران.

طوسی، نصیر الدین. (1356). اخلاق ناصری. تصحیح: مجتبی مینوی و علیرضا حیدری. انتشارات خوارزمی. تهران. چاپ اول.

مطهری، مرتضی. (1366هـ). آشنایی با علوم اسلامی. چاپ دوم. انتشارات صدرا. تهران.