تبیین نسبت «نفس واحده» با «آدم» بر اساس تحلیل مفهوم «نفس» در نظام آیات قرآن

علوم قرآن و حدیث

مقاله 6، دوره 52، شماره 1 - شماره پیاپی 104، خرداد 1399، صفحه 117-138   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v52i1.72829

نویسنده

فرزانه روحانی مشهدی^*

استادیار دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

بسیاری از مفسران تعبیر «نفس واحده» در قرآن را با شخص آدم تطبیق داده‌اند؛ درحالی‌که این تطبیق با موانع و چالش‌هایی روبروست؛ مانند پیدایش تناقض در معنای آیه، مخالفت با قواعد نحوی، مخالفت با عقل و نقل صحیح. این پژوهش بر اساس تبیین حقیقت قرآنی «نفس» و تمایز آن از «روح» در نظام آیات قرآن، نشان می‌دهد که آیات نفس واحده به ماهیت واحد همه انسان‌ها از زن و مرد اشاره دارد و مراد از آن شخص آدم نیست؛ زیرا در نظام آیات قرآن، «نفس» ماهیت وجودی نوع «انسان» است که در آخرین مرحله آفرینش، «تسویه» می‌شود و همزمان با انشاء خلقت آن، انسان از «روح» الهی برخوردار می‌گردد و «آدم» اولین نمونه انسان برخوردار از نفس متأثّر از روح الهی است و او نیز همچون سایر انسانها از جنس نفس واحده آفریده شده است.

کلیدواژه‌ها

نفس؛ روح؛ تسویه؛ آدم؛ آفرینش انسان؛ نظریه تکامل

مراجع

1- ابن بابویه، محمدبن علی، علل الشرایع، قم، داوری، بی‌تا.

2- ابن عربی، محمد بن علی، تفسیر ابن عربی (تاویلات عبدالرزاق)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1422 ق.

3- ابن فارس، احمد بن فارس، مقاییس اللغه، قم، مکتبه العالم الاسلامی، 1403 ق.

4- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1419 ق.

5- ابن‌عاشور، محمدطاهر، التحریر و التنویر، بیروت، موسسة التاریخ‌ العربی، 1420 ق.

6- ایزوتسو، توشیهیکو، خدا و انسان در قرآن، ترجمه احمد آرام، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1361.

7- آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415 ق.

8- بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، بنیاد بعثت، 1415 ق.

9- برومند، محمد حسین، امیر جودوی، فاطمه حسینی‌علایی، نفس و روح در قرآن، دانشکده الهیات دانشگاه تهران، پایان نامه ارشد، تهران، 1384.

10- جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد، تاج‌ اللغة و صحاح ‌العربیه، بیروت، داراحیاء التراث ‌العربی، 1426 ق.

11- چمران، مصطفی، خدا و انسان در قرآن، بنیاد شهید چمران، تهران، 1392.

12- رجبی، محمود، روش تفسیر قرآن، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1383.

13- رضایی‌اصفهانی، محمدعلی، منطق تفسیرقرآن (1) مبانی و قواعد تفسیر، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1392.

14- روحانی‌مشهدی، فرزانه، «ماهیت شناسی آسمانهای هفتگانه با تکیه بر مولفه‌های خلق و امر در قرآن»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال 13، ش 2، 1395، صص 151-184.

15- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف ‌عن‌ حقائق‌ غوامض‌ التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407 ق.

16- سحابی، یدالله، قرآن مجید تکامل و خلقت انسان، تهران، شرکت سهامی انتشار با همکاری بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان، 1387.

17- سعیدی‌روشن، محمدباقر، زبان قرآن و مسائل آن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و انتشارات سمت، ویراست دوم، 1391.

18- سیوطی، عبدالرحمن بی ابی بکر، الدرالمنثور فی التفسیر بالماثور، قم، کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، 1404 ق.

19- شاکر، محمدکاظم، «وجوه معانی نفس در قرآن»، پژوهش‌های فلسفی و کلامی، ش 4، 1379، صص 6-19.

20- شریعتی مزینانی، علی، مجموعه آثار 24: انسان، تهران، الهام، 1378.

21- صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، قم، انتشارات بیدار، 1361.

22- طالقانی، محمود، پرتوی از قرآن، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1362.

23- طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی ‌للمطبوعات، 1390 ق.

24- طبرسی، فضل‌بن‌حسن، مجمع‌البیان فی‌تفسیرالقرآن، تهران، انتشارات ناصرخسرو، 1372.

25- طبری، محمدبن‌جریر، جامع ‌البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1412 ق.

26- طوسی، محمدبن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.

27- عبدالرحمن، عایشه، الاعجاز البیانی ‌للقرآن، قاهره، دارالمعارف، 1404 ق.

28- فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.

29- فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، انتشارات هجرت، 1409 ق.

30- فقهی‌زاده، عبدالهادی، منصور پهلوان، مجید روحی دهکردی، «ویژگیهای روح از منظر آیات و روایات»، پژوهش‌های قرآن و حدیث، سال 45، ش.2، 1391.

31- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، 1388.

32- قطب، سیّد، فی ظلال القرآن، دارالشروق، بیروت، 1425 ق.

33- قمی مشهدی، محمدبن محمدرضا، تفسیر کنز الدقایق و بحر الغرایب، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368.

34- قمی، علی‌بن‌ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دارالکتاب، 1363.

35- کلانتری، ابراهیم، حمراء علوی، «چیستی امر»، پژوهش‌های قرآن ‌وحدیث، سال 46، ش.1، 1392، صص 145-161.

36- کلینی، محمدبن‌ یعقوب، الکافی، تهران، انتشارات اسلامیه، 1362.

37- گلدزیهر، ایگناس، مذاهب التفسیر الاسلامی، ترجمه عبدالحلیم النجار، مصر، مکتبة الخانیجی، 1955 م.

38- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعه لدرر الاخبار الائمه الاطهار، بیروت، موسسةالوفاء، 1403 ق.

39- مشکینی اردبیلی، علی، تکامل در قرآن، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1366.

40- مکارم، ناصر و جمعی‌از نویسندگان، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1371.

41- یوسفی اشکوری، حسن، بازخوانی قصّه خلقت، تهران، انتشارات قلم، 1376.

42- Chaudhary, Mohammad Akram, ʻAbu Hilal Al-'Askari's views on synonymyʼ, Islamic Studies 26:3, 1987, pp. 247-252.

43- Dobzhansky, Theodosius, Nothing in biology makes sense except in the light of evolution, American Biology Teacher 35, 1973,pp. 125-129.

44- Jaffer,Tariq, Fakhr al-Dīn al-Rāzī on the Soul (al-nafs) and Spirit (al-rūḥ): An Investigation into the Eclectic Ideas of Mafātīḥ al-ghayb, Journal of Qur’anic Studies,16.1, 2014, pp.93–119

45- Mokhtar Umar, Ahmad, ‘Complete and Near Synonymy in the Holy Qur’an’, Journal of Qur'anic Studies 2:1, 2000, pp. 182-198.

46- Zaral, Ṣalah Al-Din, ʻApplied Semantics and the Quar’an: Izutsu's methodology as a Case Studyʼ, Journal of Qur'anic Studies 14:1, 2012, pp. 200-173.