دلالت عاطفی شعر از دیدگاه نظریه بیان در تحلیل تائیه دعبل

زبان و ادبیات عربی

مقاله 1، دوره 7، شماره 13، مرداد 1394، صفحه 1-28   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v7i13.41149

نویسندگان

حسام حاج مومن^* ؛ رضا ناظمیان

علامه طباطبایی

چکیده

«نظریۀ بیان» یکی از نظریه های زیبایی شناسی است که شرط لازم هنر را بیانگریِ عاطفی میداند. از این دیدگاه، شعر اثری هنری است که تجربۀ عاطفی شاعر را به مخاطب انتقال میدهد تا وی آنرا باز تجربه کند. لذا این نظریه بر سه رکن بنیان دارد: انتقال عاطفه از سوی شاعر، شعر به عنوان وسیلۀ انتقال عاطفه، دریافت عاطفه از سوی مخاطب. چون شعر از عناصر زبانی پدید میآید و عناصر زبانی پیشاپیش در شبکۀ زبان کاربرد دارند، در این نوشتار از دیدگاه تحلیل دلالت زبانی بر قصیدۀ تائیۀ دعبل خزاعی متمرکز میشویم و عنصر عاطفه در دلالتِ این شعر را بررسی میکنیم. این تحلیل بر اساس تحلیل «معنای درون زبانی» و «معنای بیرون زبانی» انجام میشود. بر این اساس، دلالت درون زبانیِ شعر مجرای عاطفه در خود شعر است؛ و دلالت بیرون زبانیِ شعر مجرای جریان عاطفه در انتقال عاطفه از سوی شاعر و همچنین مجرای دریافت عاطفه از سوی مخاطب است. دلالت درون زبانیِ تائیه، در محور شعر، بر مبنای اصل «باهم آییِ همنشینی» تحلیل میشود؛ دلالت بیرون زبانی اش، در محور انتقال عاطفه از سوی شاعر، نظر به بافت سروده شدن تائیه تحلیل میشود؛ و دلالتِ بیرون زبانی اش، در محور دریافت عاطفه از سوی مخاطب، مستند به آراء منتقدان در مقام مخاطب تحلیل میشود.

کلیدواژه‌ها

نظریۀ بیان؛ عاطفۀ شعری؛ معنای درون زبانی؛ معنای بیرون زبانی؛ باهم آیی؛ تائیه؛ دعبل خزاعی

مراجع

پالمر، فرانک. (1387). «نگاهی تازه به معنی شناسی». ترجمه کورش صفوی. چاپ پنجم. تهران: کتاب ماد.

تولستوی، لئون. (1388). «هنر چیست؟». ترجمه کاوه دهگان. چاپ چهاردهم. تهران: امیرکبیر.

دودمان کوشکی، علی. (1388). «شهامت ادبی دعبل خزاعی در پاسداری از حریم علی بن موسی الرضا (ع)». از «مجموعه مقالات امام رضا ع در آئینه قرآن و عترت». کرمانشاه: انتشارات کرمانشاه.

سید حسینی، رضا. (1389). «مکتب‌های ادبی». جلد اول. چاپ شانزدهم. نهران: نشر آگاه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1375). «صور خیال در شعر فارسی». چاپ ششم. تهران: نشر آگاه.

صفوی، کورش. (1390). «درآمدی بر معنی شناسی». چاپ چهارم. تهران: انتشارات سوره مهر.

ضیمران، محمد. (1382). «نشانه شناسی هنر». چاپ اول. تهران: نشر قصه.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی. (1359). «شرح تائیه دعبل». تصحیح علی محدث. تهران: کانون بحث و انتقاد دینی.

قلی زاده، مصطفی. (1388). «دعبل شاعر دار بر دوش». چاپ سوم. تهران: سازمان تبلیفات اسلامی.

کارول، نوئل. (1387). «درآمدی بر فلسفه هنر». ترجمه صالح طباطبائی. چاپ دوم. تهران: فرهنگستان هنر.

کروچه، بندتو. (1388). «کلیات زیبایی شناسی». ترجمه فؤاد جعفری. چاپ هشتم. تهران: نشر نگاه.

گراهام، گوردون. (1389). «بیانگری: کروچه و کالینگوود». ترجمه منوچهر صانعی. از «دانشنامه زیبایی شناسی»: 91- 98. چاپ چهارم. تهران: فرهنگستان هنر.

ماتراورز، دِرِک. (1389). «هنر، بیان و احساس». ترجمه بابک محقق و مسعود قاسمیان. از «دانشنامه زیبایی‌شناسی»: 261- 268. چاپ چهارم. تهران: فرهنگستان هنر.

ویلکینسون، روبرت. (1385). «هنر، احساس و بیان». ترجمه امیر مازیار. چاپ اول. تهران: فرهنگستان هنر.

ابن رشیق. (1972). «العمده». ط 2. بیروت: دار الجبل.

ابن معتزّ. (لا تا). «طبقات الشعراء». ط 2. مصر: دار المعارف.

اسماعیل، عزّ الدین. (1975). «فی الأدب العباسی: الروایه و الفنّ». بیروت: دار النهضه العربیه.

اصفهانی، أبوالفرج. (1415). «الأغانی». ط 2. بیروت: دار الفکر.

باستان، سید خلیل. (1390). «دراسات نقدیه فی الأدب الإسلامی». ط 1. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.

بروکلمان، کارل. (لا تا). «تاریخ الأدب العربی». ط 3. مصر: دارالمعارف.

البستانی، بطرس. (1979). «أدباء العرب». ج 2. ط 1. بیروت: دار مارون عبود.

سیاحی، صادق. (1382). «الأدب الملتزم فی حبّ أهل البیت (ع)». ط 1. طهران: سمت.

شیخو، الأب لویس. (1419). «المجانی الحدیثه». ط 4. تهران: ذوی القربی.

القیروانی، أبو إسحاق ابراهیم بن علی الحصری. (لا تا). «زهر الآداب ثمر الألباب». تحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید. مصر: المطبعه الرحمانیه.

مغنیه، محمد جواد. (1404). «الشیعه و الحاکمون». ط 1. بیروت: مکتبه الهلال.