بررسی تاثیر پیش‌فرض‌ها در فهم و راه‌های کنترل آن‌ها از منظر هرمنوتیک فلسفی و علوم اسلامی

فقه و اصول

مقاله 1، دوره 48، شماره 1 - شماره پیاپی 104، اردیبهشت 1395، صفحه 65-90   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v48i24.26630

نویسندگان

علیرضا عابدی سرآسیا^* ؛ سمیه ذوقی

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

دست‌یابی به فهمی درست یا مطلوب، از جمله دغدغه‌های هر مفسر یا نظریۀ تفسیری است. یکی از اموری که به عنوان مانعی جدی در دست‌یابی به این مهم تلقی شده، دخالت پیش‌فرض‌ها است. در این نوشتار که پژوهشی توصیفی و تحلیلی و با ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و اسنادی است، سعی شده است تا پس از بررسی ماهیت و انواع پیش‌فرض‌ها و نیز تأثیر پیش‌فرض‌ها در فهم و مخل یا ضروری بودن آن از نگاه اندیشمندان هرمنوتیک فلسفی و علوم اسلامی نظیر تفسیر و اصول فقه، به توصیف و تحلیل راه‌های ارائه شده در این علوم جهت جلوگیری یا کنترل پیش‌فرض‌ها و میزان موفقیت هر علم در این امر پرداخته شود. در نهایت نشان داده شده است که به کار گرفتن مزایای روش هرمنوتیکی نظیر گشودگی، دیالکتیک و دور هرمنوتیکی در کنار مزایای روش اصولی-تفسیری از جمله توجه به ظهور نوعی و قصد ظاهری و قراین و شواهد عامه‌ای همچون اصول لفظیه از یک سو و توجه به صلاحیت‌های روحی و اخلاقی مفسر از سوی دیگر، می‌تواند نقایص هر یک از این دو روش را بر طرف ساخته و تعامل مکمل گونه‌ای میان این دو علم برقرار سازد.

کلیدواژه‌ها

پیش‌فرض؛ پیش‌داوری؛ (پیش‌داشت، پیش‌نگرش، پیش‌برداشت)؛ تعدیل و کنترل پیش‌فرض‌ها؛ تفسیر به رای

مراجع

آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، کفایۀ الاصول، قم: موسسه آل بیت علیهم السلام لاحیاء التراث، 1409 ق.

آل شیخ، محمد طاهر، بدایۀ الوصول فی شرح کفایۀ الاصول، اسره آل شیح راضی، بی‌جا، چاپ اول، 1425 ق.

آیت اللهی، حمید رضا، «بررسی دیدگاه‌های هرمنوتیکی در ساحت‌های مختلف فهم»، پژوهشنامه فرهنگستان هنر، شماره 11، زمستان 1387، 44-57.

احمدی، بابک،‌ هایدگر و پرسش بنیادین، بی‌جا، نشر مرکز، چاپ اول، 1381 .

انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الاصول، قم: مجمع فکر الاسلامی، چاپ اول، 1419 ق.

ایروانی، باقر، الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی، بی‌جا، مهر، 1451 ق.

بروجردی، حسین، نهایة الأصول، مقرر: حسین‌علی منتظری، قم: قدس، 1415 ق.

جوادی آملی، عبدالله، تسنیم: تفسیر قرآن کریم، چاپ هفتم، قم: نشر اسراء، 1378.

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه فی تحصیل احکام الشریعه، قم: موسسه آل البیت علیهم السلام، 1409 ق.

حق پناه، رضا، «نقش پیش‌دانسته‌ها در فهم قرآن»، اندیشه حوزه، شماره 16، بهار 1378، 135-160

حکیم، محمد تقی، اصول العامه للفقه المقارن، قم: موسسه آل البیت (ع)، چاپ دوم، 1358.

خسرو پناه، عبدالحسین، کلام جدید، قم: مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی، 1379.

خمینی، روح الله، الاجتهاد و التقلید، بی‌جا، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، 1418 ق.

خویی، ابوالقاسم، الاجتهاد و التقلید، بی‌جا، دار انصاریان، چاپ سوم، 1410 ق.

خویی، ابوالقاسم، مصباح الاصول، مقرر: بهسودی، قم: مکتبه الداوری، چاپ پنجم، 1417 ق.

رایت...[و دیگران] (کاتلین رایت، جوئل واینسایمر، و جین گراندین)، «هانس گئورگ گادامر»، چاپ شده در: علایی، مشیت، جستارهایی در زیبایی شناسی، مقالاتی در زیبایی شناسی، هرمنوتیک و ساختارشکنی، تهران: نشر اختران، چاپ اول، 1387 .

رضایی اصفهانی، محمد علی، منطق تفسیر قرآن (1)، قم: جامعه المصطفی العالمیه، چاپ اول، 1387.

ریخته گران، محمد رضا، منطق و مبحث علم هرمنوتیک (اصول و مبانی علم تفسیر)، تهران: نشر کنگره، چاپ اول، 1378.

زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن، قاهره: دارالاحیاء کتب العربیه، چاپ اول، 1376 ق.

سبحانی تبریزی، جعفر، هرمنوتیک، موسسه امام صادق (علیه السلام)، چاپ دوم، 1385.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، محقق: محمد ابوالفضل ابراهیم، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1394 ق.

صدر، محمد باقر، دروس فی علم الاصول، قم: موسسه نشر اسلامی، بی‌تا.

طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، بی‌تا، (نسخه‌ی نرم افزار کتابخانۀ اهل البیت علیهم السلام).

عابدی سرآسیا، علیرضا، «بررسی امکان دسترسی به نیات مؤلّف: نقدی بر هرمنوتیک قصدی‌ستیز و نظریة مرگ مؤلّف»، مطالعات اسلامی: فلسفه و کلام، شماره 2/85، پاییز و زمستان 1389، ص 194- 169.

عابدی سرآسیا، علیرضا، بررسی نظریه‌ی قصدی‌گرایی از منظر هرمنوتیک و اصول فقه، رساله دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی (شهید مطهری)، پاییز 1389.

عابدی سرآسیا، علیرضا، «هرمنوتیک و اصول فقه: نگاهی به انواع قصدی گرایی در غرب و مقایسۀ آن با دیدگاه تفسیری اصولیان شیعه» مطالعات اسلامی: فقه و اصول، شماره 1/85، پاییز و زمستان 1389، ص 84-67.

کاظمی، علی، «نقش پیش‌فرض‌های ذهنی در تفسیر متون چیست؟»، صباح، شماره 2 و 3، بهار و تابستان 1381. قابل دسترس در: (http://www.hawzah.net/fa /magazine/magart/4632/4655/34986

گروندن، ژان، درآمدی به علم هرمنوتیک فلسفی، ترجمه: محمد سعید حنایی کاشانی، تهران: انتشارات مینوی خرد، چاپ اول، 1391.

مجتهد شبستری، محمد، هرمنوتیک کتاب و سنّت، تهران: طرح نو، 1384.

مسعودی، جهانگیر، هرمنوتیک و نو اندیشی دینی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1386.

مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها، قم: الهادی، چاپ پنجم، 1371 .

مطهری، مرتضی، علل گرایش به مادیگری، تهران: صدرا، 1370.

مطهری، مرتضی، فلسفه تاریخ، تهران: صدرا، 1370.

مصباح یزدی، محمی تقی، درس‌های اخلاق، سال تحصیلی 92-93، جلسه پنجم، قابل دسترس در:http://mesbahyazdi.ir/node/4867

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، قم: دارالفکر، چاپ اول، 1383 .

نائینی، محمد حسین، اجود التقریرات، مقرر: ابوالقاسم خوئی، مؤسسه‌ی مطبوعاتی دینی حکم، 1410 ق.

نائینی، محمد حسین، فوائد الأصول، مقرر: محمد کاظمی خراسانی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1404 ق.

نصری، عبدالله، راز متن: هرمنوتیک، قرائت پذیری متن و منطق فهم دین، تهران: انتشارات سروش، چاپ اول، 1389.

نیچه...[و دیگران]، هرمنوتیک مدرن، گزینه‌ی جستارها، ترجمه بابک احمدی، مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: نشر مرکز، چاپ ششم، 1386.

واعظی، احمد، درآمدی بر هرمنوتیک، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ دوم، 1383 .

واعظی، اصغر، «پیش‌داوری و فهم در هرمنوتیک فلسفی گادامر»، راهبرد، شماره 60، پاییز 1390، ص 235-253.

هابرماس، یورگن، نقد حوزه‌ی عمومی، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشر نی، 1375.

هوی، دیوید کوزنز، حلقه‌ی انتقادی: ادبیات، تاریخ و هرمنوتیک فلسفی، ترجمه مراد فرهاد پور، تهران: نشر روشنگران و مطالعات زنان، چاپ سوم، 1385 .

هوی، دیوید کوزنز، «هیدگر و چرخش هرمنوتیکی» در: نیچه...[و دیگران]، هرمنوتیک مدرن، گزینه‌ی جستارها، ترجمه بابک احمدی، مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: نشر مرکز، چاپ ششم، 1386.

یزدی، محمد کاظم بن عبدالعظیم، العروۀ الوثقی، بیروت: موسسۀ الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، 1409 ق.

یزدی، محمد کاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی (المحشی)، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1419 ق.

Cambridge University Press, Cambridge Advanced Learner's Dictionary, (English ⇒ English), Version: 2.4, 2nd edition published 2005.

Fischer, Mark, Catholic Hermeneutics: the Theology of Tradition and the Philosophy of Gadamer, Berkeley, California, 1983.

Gadamer, Hans-Georg, Truth and Method, Translation revised by Joel Weinsheimer and Donald G. Mar, London & New York, Continuum Publishing Group, 2006.

Heideger, Martin, Being and Time, Basil Baack Well,1967

Lamarque, Peter, “The Intentional Fallacy”, in: Patricia Waugh, Litirary Theory and Criticism: an Oxford guide, New York, Oxford Univresity Press Inc., 2006.

Ricoeur, Paul, Hermeneutics and the Human Sciences, trans. By John