تأثیر تنویع حدیث بر دانش رجال

علوم قرآن و حدیث

مقاله 8، دوره 52، شماره 1 - شماره پیاپی 104، خرداد 1399، صفحه 163-184   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v52i1.70205

نویسندگان

علیرضا دل افکار¹؛ مهین شریفی اصفهانی¹؛ محمدهادی امین ناجی¹؛ جواد طاهری^{* 2}

¹عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور

²دانشجوی دکتری دانشگاه پیام نور واحد تهران جنوب

چکیده

«تنویع سندی حدیث» توسط ابن طاووس در قرن هفتم (673 ق) مبدأ تحوّلات گسترده و متنوّع در دانش رجال گردید؛ عده‌ای چنین اجتهاداتی را مردود شمردند و به دلیل عدم انحصار قرائن در سند، از اساس مخالف دانش رجال شدند. تحول طبیعی، محدود شدن دایره احادیث صحیح بود. از طرفی مبنای رجالی جدید باعث ایجاد ابهام در آرای رجالی بعدی گردید؛ چنانکه نسبت به آرای علامه حلی در تصحیح طرق و اسناد، برداشت‌های دوگانه را ایجاد کرد. از سویی دیگر گروه عظیمی متأثر از این تقسیم بندی، موجب پیشرفت دانش رجال شدند؛ چنانکه با تأثیرپذیری از تعریف جدید از «حدیث صحیح»، عده‌ای به «وثاقت سندی» گراییدند و یاعده ای «طبقه شناسی» و «شروط راوی» را بازکاوی نمودند. این مقاله سعی دارد تأثیر تنویع حدیث بر دانش رجال را بررسی کند.

کلیدواژه‌ها

رجال؛ ادوار رجالی؛ تنویع حدیث؛ تأثیر تقسیم بندی حدیث؛ تأثیر درایه بر رجال

مراجع

1- ابن داوود حلی، تقی الدین حسن بن علی، کتاب الرجال، تحقیق: سیدمحمدصادق بحرالعلوم، مطبعه الحیدر، نجف، ۱۳۹۲.

2- استرآبادی، محمدامین بن محمدشریف، الفوائد المدنیة، چاپ افست، چاپ سنگی تبریز، قم، ۱۴۰۵ ق.

3- اسدی جزایری، عبدالنبی، حاوی الاقوال فی معرفة الرجال، الطبعه الاولی، الهدایه لاحیاء التراث، قم، 1318 ق.

4- امین عاملی، محسن، اعیان الشیعة، دارالتعارف، بیروت، 1403 ق.

5- بحرالعلوم، محمدصادق، مقدمه بر کتاب ‌الرجال ابن داوود حلی، نجف، 1392 ق.

6- بحرانی، محمد سند، بحوث فی مبانی علم الرجال، قم، مکتبة فدک، چاپ دوم، 1429 ق.

7- البهائی، محمد بن حسین، مشرق الشمسین، چاپ سنگی، مکتبه بصیرتی، قم، بی‌تا.

8- جزائری، سیدمحمدجعفر، هدی الطالب فی شرح المکاسب، قم، انتشارات دارالکتاب، حاشیه دوم، 1416 ق.

9- جزائری، عبدالنبی، حاوی الاَقْوال فی مَعْرفَة الرّجال، تحقیق ریاض حبیب الناصری، قم، مؤسسه الهدایه لاحیاء التراث، ۱۴۱۸ ق.

10- جوان، عبدالله،«اعتبار آرای علمای رجال از منظر حجیت ظنون عقلایی»، مجله فقه ومبانی حقوق اسلامی، سال چهل وهفتم، شمارۀیکم، بهاروتابستان 1393.

11- حرعاملی، محمدبن حسن، امل الآمل، قم، دارالکتاب الاسلامی، 1362.

12- حسینی، سیدعلیرضا، شاکر، محمدتقی، «نقش باورهای کلامی در داوری های رجالی»، معرفت کلامی، سال چهارم، شماره دوم، پاییزوزمستان ۱۳۹۲.

13- حکمت جارح «عقیده راوی و اثر آن در پذیرش روایت»، دوفصلنامه تخصصی پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی، سال اول، شماره 1، پاییز و زمستان 1393.

14- حلی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیه علی مذهب الإمامیه، قم، موسسه امام صادق (ع)، 1378.

15- حلی، حسن بن یوسف، ترتیب خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، مشهد، آستان قدس رضوی، 1381.

16- حلی، حسن بن یوسف، خلاصه الاقوال فی معرفه احوال الرجال، قم، دارالذخائر، 1411 ق.

17- حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، قم، مؤسسه نشرالاسلامی، 1412 ق.

18- حیدری فطرت، جمال الدین، «بررسی رجالی تصحیحات علامه حلی، نسبت به اسانید و طرق (قسمت اول»، فصلنامه علمی- پژوهشی علوم حدیث، شماره 54، بی‌تا.

19- خوئی، ابوالقاسم، مصباح الاصول، تقریر بحث السید أبوالقاسم الخوئی، المؤلف: السید محمد السرور الواعظ الحسینی البهسودی، الطبعة: الخامسة، مکتبة الداوری، قم، 1417 ق.

20- خوئی، ابوالقاسم، مصباح الأصول، قم، مکتبة الداوری، 1412 ق.

21- خوئی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، قم، مرکز نشر آثار شیعه، 1410 ق.

22- خوئی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، قم-ایران، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة فی العالم، 1372.

23- خوئی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الروات، بیروت، 1413 ق.

24- خوئی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، مؤسسة الخوئی الإسلامیة، بی‌جا، بی‌تا.

25- ربانی بیرجندی، محمد حسن، «وثوق صدوری و وثوق سندی و دیدگاه‌ها»، مجله فقه، شماره 19، بی‌تا.

26- ربانی بیرجندی، محمد حسن، دانش درایه الحدیث همراه با نمونه‌های حدیثی و فقهی، دانشگاه رضوی، مشهد، 1380.

27- ربانی بیرجندی، محمد حسن، سبک‌شناسی دانش رجال الحدیث، چاپ اول، مرکزفقهی أئمه أطهار (ع)، قم، 1385.

28- ربانی بیرجندی، محمد حسن، مجله کاوشی نو در فقه اسلامی، شماره 19 و 20، بهار و تابستان، 1387.

29- زِرِکلی، خیرالدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بی‌نا، بیروت، 1389.

30- سبحانی، جعفر، أدوار الفقه الإمامی، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ اول، 1424 ق.

31- سبحانی، جعفر، اصول الحدیث و احکامه فی علم الدرایه، قم، بی‌نا، 1412 ق.

32- سبحانی، جعفر، کلیات فی علم الرجال، شورای مدیریت حوزه علمیه، قم، بی‌تا.

33- سیوطی، عبدالرحمن‌بن ابی‌بکر، تدریب الراوی، تحقیق: عبدالوهاب عبداللطیف، دارالکتب، قاهره، بی‌تا.

34- شبّر، عبدالله، منیه المحصلین فی حقیقه طریقه المجتهدین، نجف، نسخه خطی کتابخانه کاشف الغطاء، شماره 854.

35- شهید اول، محمد بن مکی، غایه المراد فی شرح نکت الارشاد، قم، بی‌نا، 1414 ق.

36- شهید اول، محمد بن مکی، ذکری الشیعه فی احکام الشریعه، قم، مؤسسة آل البیت (ع) لاحیاء التراث، 1377.

37- شهید ثانی، زین الدین بن علی، الـرعایة فی علم الدرایة، محقق: بقال، عبدالحسین محمدعلی، کتابخانه عمومی آیت الله مرعشی نجفی (ره)، قم، 1408 ق.

38- شهید ثانی، زین الدین بن علی، الرعایه فی علم الدرایه، به کوشش عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، 1413 ق.

39- شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، دارالعالم الاسلامی، قم، بی‌تا.

40- شوشتری، محمدتقی، قاموس ‌الرجال، قم، بی‌نا، 1410 ق.

41- شیوا، حامد، «نقدی بر روش‌شناسی عالمان اخباری شیعه در دانش رجال»، فصلنامه علوم حدیث، شماره 57 (سال پانزدهم، شماره سوم)، بی‌تا.

42- صاحب معالم، حسن بن زین الدین (فرزندشهیدثانی)، منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1362.

43- صاحب معالم، حسن بن زین الدین (فرزندشهیدثانی)، معالم الدین وملاذ المجتهدین، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.

44- صدر، حسن، نهایة الدرایة شرح الوجیزة للشیخ البهائی، نشرالمشعر، بی‌جا، بی‌تا.

45- طوسی، محمدبن حسن، اختیار معرفه الرجال المعروف برجال الکشی، دانشگاه مشهد، مشهد، 1348.

46- طوسی، محمدبن حسن، العدة فی الاصول، قم، بی‌نا، 1417 ق.

47- طوسی، محمدبن حسن، الفهرست، نجف، بی‌نا، 1380.

48- طوسی، محمدبن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365.

49- طوسی، محمدبن حسن، رجال الطوسی، نجف، بی‌نا، 1381.

50- علیاری تبریزی، حاج ملاعلی، بهجه الآمال فی شرح زبده المقال، بنیاد فرهنگ اسلامی کوشان پور، بی‌جا، بی‌تا.

51- غفاری، علی اکبر، تلخیص مقباس الهدایه العلامه مامقانی، تهران، 1369.

52- قاسمی، محمدجمال الدین، قواعد التحدیث من فنون مصطلح الحدیث، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1399 ق.

53- قبادی، مریم، «جایگاه مذهب راوی در توثیقات رجالی شیعه»، مقالات و بررسیها (منتشر نمی‌شود)، مقاله 7، دوره 72، شماره 0، زمستان 1381.

54- قمی، عباس، الفوائد الرضویه فی احوال علماء المذهب الجعفریه، ترجمه و تحقیق ناصر باقری بیدهندی، قم، نشر بوستان کتاب، 1385.

55- الکلباسی، أبوالهدی، سماء المقال فی تحقیق علم ‌الرجال، به کوشش محمدعلی روضاتی، قم، بی‌نا، 1372.

56- الکلباسی، أبوالهدی، سماء المقال فی علم الرجال، تحقیق: سید محمدحسینی قزوینی، مؤسسه ولی العصر قم، چاپ اول، بی‌تا.

57- کلباسی، محمدبن محمدابراهیم، الرسایل الرجالیه محقق: محمدحسین درایتی، قم، دارالحدیث، 1380.

58- کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوم، 1368.

59- مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی، روضه ‌المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، بنیاد فرهنگ اسلامی، تهران، 1406 ق.

60- مؤدب، رضا، درس نامه درایه الحدیث، قم، انتشارات مرکز جهانی علوم اسلامی، 1388.

61- موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، فی احوال العلماء و السادات، مطبعه الحیدریه، تهران، 1390.

62- میرداماد، محمّد باقر بن محمّد، الرواشح السماویة فی شرح الاحادیث الامامیة، قم، منشورات مکتبه آیة الله العظمی المرعشی النجفی، 1405 ق.

63- نجاشی، علی، رجال النجاشی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، بی‌تا.

64- ندری، عباس، دلیل انسداد و آثار مترتب بر آن و نقد آن، (پایان نامه کارشناسی ارشد)، استاد راهنما: محمدحسن فاضل گلپایگانی، دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، 1388.

65- نوری، حسین بن محمد تقی، خاتمه المستدرک، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، لإحیاء التراث، چاپ اول، بی‌تا.