بازخوانی سفر قهرمان در داستان هفتخان رستم و معلقه ی عنتره بن شداد عبسی

زبان و ادبیات عربی

مقاله 2، دوره 7، شماره 13، مرداد 1394، صفحه 30-57   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v7i13.35300

نویسندگان

احمدرضا حیدریان شهری^{* 1}؛ منصوره حاجی هادیان²

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشگاه فردوسی

چکیده

داستان سفر قهرمان و گذشتن از مراحل دشوار برای نیل به مقصودی معین و بخشیدن رهآورد این سفر پرمخاطره به یاران، کهن‌الگویی است که ژوزف کمبل (1987-1904)، اسطورهشناس آمریکایی را بر آن داشت تا با بررسی شواهدی متعدد از قصه‌ها و افسانه‌های مختلف جهان، طرح جامعی را به شیوه رایج ساختارگرایان، برای ارائه نمایه بنیادین کهن‌الگوی سفر قهرمان، ارائه نماید. مفروض بر اینکه بررسی و انطباق این الگو با داستان‌های ملل، با تفاوتها و شباهتهایی در سیر ساختاری مواجه خواهد شد. با هدف تبیین همگونی‌ها و ناهمگونی‌های ساختار این الگو با سفر قهرمانی در داستان «هفت‌خوان رستم» از شاهنامه فردوسی و «معلقه عنتره بن شداد» از شاعران عصر جاهلی عرب (نجد،525م.)، به بررسی ویژگیها و صفات کهن‌الگوهای مربوط با روش توصیفی- تحلیلی به لحاظ نقد کهن‌الگویی می‌پردازد. این جستار، با ارائه نشانه‌های حماسی و بازگویی نشانه‌های قهرمانی در سروده عنتره و موارد قابل انطباق ساختار آن با سفر قهرمانی (الگوی یگانه کمبل)، طی مطالعه ارتباطات متقابل دو اثر، به این شیوه، این نتیجه را نشان می‌دهد که ساختار این الگو، در هر دو اثر، خود را در قالبی جدید، با وجود تفاوت‌ها و شباهت‌ها تکرار می‌کند.

کلیدواژه‌ها

کهن الگو؛ سفر قهرمان؛ هفتخان رستم؛ معلقه عنتره

مراجع

احمدی، بابک . (1378). آفرینش و آزادی. تهران: مرکز.

الیاده، میرچا . (1362). چشماندازهای اسطوره. ترجمه جلال ستاری. تهران: توس.

ابن منظور،ابوالفضل جمالالدین محمدبن مکرم . (1986). لسانالعرب. بیروت: داراحیا العربی.

ارسطو . (1369). ارسطو و فن و شعر. ترجمه عبدالحسین زرین کوب. تهران: امیرکبیر .

آیتی، عبدالحمید . (1371). ترجمه معلقات سبع. تهران: سروش. چاپ سوم.

بستانی، سلیمان . (1986). تعریب ایلیاده. بیروت: دارالعم للملایین.

بستانی، فؤاد افرام . (1427). المجانی الحدیثه. ج1. قم: ذوالقربی.

بهیتی، نجیب محمد . (1970). تاریخ الشعر عربی حتی آخر القرن الثالث الهجری. بیروت: دارالفکر

تمیم داری، احمد . (1379). کتاب ایران (تاریخ ادب پارسی، مکتب‌ها، دوره‌ها، سبک‌ها و انواع ادبی). تهران: الهدای.

خفاجی، عبدالمنعم . (1985). الادب العربی الحدیث. قاهره: مکتبه الکلیات الازهریه.

داد، سیما . (1371)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.

رزمجو، حسین . (1370)، انواع ادبی و آثار آن در ادبیات فارسی، مشهد: آستان قدس رضوی.

زوزنی، عبدالله الحسین بن احمد . (1993)، شرح المعلقات السبع، بیروت: الدار العالمیه

شاهنامه . (1380)، به قلم عزیزالله جوینی، تهران: دانشگاه تهران.

شکیب، محمود . (1378)، چکامه‌های بلند همراه با ترجمه و شرح لغات و موارد دشوار، تهران: پایا.

الفاخوری، حنا . (1378). تاریخ ادبیات زبان عربی. ترجمه عبدالحمید آیتی. تهران: توس.

کفافی، محمد عبدالسلام . (1389). ادبیات تطبیقی. ترجمه حسین سیدی. مشهد: به نشر. چاپ اول.

کمبل، ژوزف . (1377). قدرت اسطوره. ترجمه عباس مخبر. تهران: نشرمرکز.

ــــــــــــ . (1378). قهرمان هزارچهره. ترجمه شادی خسروپناه. تهران: گل آفتاب.

ــــــــــــ . (1384). اساطیر ایران و ادای دین. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

گروه نویسندگان . (1377). هرمنوتیک مدرن، گزینه جستارها «مجموعه مقالات». ترجمه بابک احمدی و همکاران؛ تهران: مرکز.

مرتاض، عبدالملک . (1386). بررسی نشانه شناختی معلقات سبع. ترجمه سید حسین سیدی. مشهد: دانشگاه مشهد.

مسکوب، شاهرخ . (1381). تن پهلوان و روان خردمند. چاپ دوم. تهران: طرح نو.

مصطفوینیا، سید محمد رضی و مرتضی امیرینژاد . (1389). آینه خیال (شرح فارسی و عربی قصائد سبع الطوال). قم: مؤسسه بوستان کتاب.

نورترپ،فرای . (1377). تحلیل نقد. ترجمه صالح حسینی. تهران: نیلوفر.

الهمدانی، عبدالرحمن بن عیسی . (1931). الالفاظ الکتابیه. القاهره: مکتبه الملیجی.

هندرسن، ژوزف . (1382). انسان و اسطوره‌هایش. ترجمه حسن اکبریان طبری. تهران: دایره.

یونگ، کارل گوستاو . (1359). انسان و سمبو‌ل‌هایش. ترجمه ابوطالب صارمی. تهران: امیرکبیر.

مقالات

اَتونی، بهروز . (1390). «پاگشایی قهرمان در حماسههای اسطورهای». ادب پژوهشی. 16: 105-81.

اسدی، ایران . (1391). «صفات ظاهری و اخلاقی عروس عنتره و شاملو». مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.43-64.

اصغری طرقی، مژگان . (1391). «جنبه‌های حماسی و ویژگی‌های خاوران نامه ابن حسام خوسفی». تاریخ ادبیات. 3: 49-17.

امینی، احمدرضا . (1381). «تحلیل اسطوره قهرمان در داستان ضحاک و فریدون بر اساس نظریه یونگ». مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. 34: 64-53.

آیدنلو، سجاد . (1388). «هفتخوان پهلوان». نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. دوره جدید. پیاپی 23. 26: 27-1.

باقری نسامی، مریم . (1389). «بررسی همانندهای قهرمانان اساطیری». هنرهای تجسمی نقشمایه. سال دوم. 5: 26-17.

تسلیمی، علی و سید مجتبی میرمیران . (1389). «فرایند فردیت در شاهنامه با تکیه بر شخصیت رستم». ادب پژوهی 14: 48-29.

حسینی، مریم و شکیبی ممتاز، نسرین . (1391). «سفر قهرمان در داستان حمام بادگرد براساس شیوه تحلیل کمپبل و یونگ» ادب پژوهی. 22: 63-33.

رفیعی راد، زهرا . (1379). «تاملی در ادبیات حماسی عرب در عصر حاضر». مجله دانشکده ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه تهران. 416-397.

شفیعی کدکنی، محمدرضا . (1352). «انواع ادبی در شعرفارسی». مجله خرد و کوشش. 11و 12: 119-96.

صرفی، محمدرضا و همکاران . (1387). «انواع ادبی در حماسه‌های ملی ایران». گوهر گویا. 8: 32-1.

عبدی، لیلا و صیادکوه، اکبر. (1392). «بررسی دو شخصیت اصلی منظومه ویس و رامین براساس الگوی سفر قهرمان» ادب پژوهی. 24: 147-129.

عرب، عباس و یونس حق پناه . (1381). «تحلیل روانشناختی اشعار صعالیک بر اساس مکتب آدلر». مجله زبان و ادبیات عرب دانشگاه فردوسی مشهد. 5: 144-115.

طلوعی آذر، عبدالله . (1382). «تأثیر منوچهری از معلقات سبع». نشریه ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. سال 46. 189: 79-61.

فون فرانتس م.ل . (1359). «فرایند فردیت» انسان و سمبول‌هایش (مجموعه مقالات). ترجمه ابوطالب صارمی. تهران: پایا. 286-282.

قربان صباغ، محمودرضا . (1392). «بررسی ساختار در هفتخوان رستم در کهن‌الگوی سفر قهرمان». جستارهای ادبی 18: 56-27.

کنگرانی، منیژه . (1388). «تحلیل تک اسطوره نزد کمبل با نگاهی به روایت یونس و ماهی». پژوهشنامه فرهنگستان هنر. 14: 91-74.

گرین، تامس م. «معیارهای حماسه». ترجمه مهدی افشار. کلمه. 6: 50-47.

معقولی، نادیا و همکاران . (1390). «مطالعه تطبیقی سفر قهرمان در محتوای ادبی و سینمایی». مطالعات تطبیقی هنر. سال دوم. 3: 99-87.

یونگ، کارل گوستاو . (1359). «آشنایی با ناخودآگاه» انسان و سمبول‌هایش (مجموعه مقالات). ترجمه ابوطالب صارمی. تهران: پایا. 327-324.

سایت‌های الکترونیکی

www.magiran.com

www.irandoc.ir

www.ensani.ir

www.vikipedi.com

www.normags.com