بررسی اشتقاق وکاربردهای تربیت وربوبیت درقرآن در رهیافت به مفهوم تربیت قرآنی

علوم قرآن و حدیث

مقاله 2، دوره 52، شماره 1 - شماره پیاپی 104، خرداد 1399، صفحه 25-48   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v52i1.63286

نویسنده

ایوب اکرمی^*

استادیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

اصطلاح «رب و ربوبیت» از پر کاربردترین مفاهیم در قرآن کریم است. تحلیل کاربردهای این اصطلاح در قرآن و نسبتی که با تربیت به مفهوم اصطلاحی آن دارد وهم چنین بررسی مبدأ اشتقاق اصطلاح تربیت، نقش بسزایی در دست یابی به مفهوم تربیت در قرآن کریم داشته ومسیر آن را هموار می‌سازد.
 مقاله حاضر با واکاوی آراء لغت‌شناسان و نیز مفسران قرآن کریم، با روش استناد به؛1- کاربردهای قرآنی ربوبیت و تربیت و فرض اشتقاق آن از چند ریشه «ربب و ربا و ربو» 2- و بانظر به هم پوشانی و قلمروهای مشترک معنایی 3- و همایی مفاهیم و اصطلاحاتی که ناظربه فرهنگ تربیتی قرآن‌اند و به نوعی در دست‌یابی به مفهوم درست «تربیت» و چگونگی و مراحل آن نقش دارند، سعی کرده آنها را به مثابه درآمد نظریه ومفهوم تربیت قرآنی معرفی نماید. در فرجام کار، مفهومی از تربیت بدست می‌آید که با نظر به چگونگی، مجاری و مراحل آن، بر گرفته از معنای اصلاح، رشد و فزونی و ریشه «ربو» بوده وبانظر به جهت گیری و غایت، بریافته از معنای «رب» و به معنای تدبیر و ربوبیّت مستمر و فراگیرالهی در همه اجزاء و نمودهای هستی و بویژه انسان، تعبیر و تحویل می‌شود.

کلیدواژه‌ها

ماده تربیت؛ ربوبیّت؛ همایی؛ هم پوشانی؛ قرآن؛ واژه‌های همگرای تربیت

مراجع

1- ابن‌فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، تحقیق؛ عبدالسلام محمد هارون، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1404 ق.

2- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان‌ العرب، بیروت، دارصادر، 1414 ق.

3- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض‌الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1371.

4- آلوسی، محمود بن عبدالله، روح‌المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و سبع‌المثانی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415 ق.

5- باقری، خسرو، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران، انتشارات مدرسه، 1388.

6- بلاغی، محمد جواد، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم، بنیاد بعثت، 1420 ق.

7- جوادی آملی، عبدالله، فطرت در قرآن، قم، مرکز نشر اسراء، 1379.

8- خطیب، محمد شحات، اصول التربیه ‌الاسلامیه، ریاض، دارالخریجی، 1415 ق.

9- خلیل ابن احمد، العین، تحقیق مهدی مخزومی و...، قم، دارالهجره، 1405 ق.

10- خمینی، روح‌الله، تفسیرسوره حمد، تهران، چاپ سوم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1376.

11- خوری الشرتونی، سعید، اقرب ‌الموارد فی فصح العربیه و الشوارد، بیروت، مطبعه مرسلی الیسوعیه، 1889 م.

12- راغب، حسین ابن محمد، المفردات فی غریب القرآن، بی‌جا، دفتر نشر کتاب، 1404 ق.

13- رفسنجانی (هاشمی)، اکبر، تفسیر راهنما، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1378.

14- رفیعی، بهروز، آراء دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن (دفتر سوم امام محمد غزالی) تهران، سمت، 1381.

15- سیف، علی‌اکبر، روان شناسی پرورشی، تهران، انتشارات آگاه، چاپ هفدهم، 1376.

16- طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1394 ق.

17- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع ‌البیان، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1379.

18- طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع ‌البحرین، تحقیق سیداحمد حسینی، تهران، منشورات مکتبه المرتضویه، 1395 ق.

19- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القران، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، بی تا.

20- فضل‌الله، محمدحسین، من وحی القران، بیروت، دارالملاک للطباعه و النشر، 1419 ق.

21- قشیری، عبدالکریم، لطایف الاشارات، مصر، الهیئه المصریه العامه للکتاب، چاپ سوم، بی‌تا.

22- قطب، محمد، روش تربیتی اسلام، ترجمه محمدمهدی جعفری، تهران، موسسه مطبوعاتی فراهانی، 1345.

23- محمدی ری شهری، محمد ودیگران، موسوعه العقائد الاسلامیه، جلد 4، قم، انتشارات دارالحدیث، 1388.

24- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360.

25- مطهری، مرتضی، فطرت، تهران، انجمن اسلامی دانشجویان دانشکده مهندسی،1362.

26- مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1374.

27- مودودی، ابوالاعلی، المصطلحات الاربعه فی القرآن الکریم، مصر، دارالتراث العربی، بی‌تا.

28- واعظ زاده خراسانی، محمد ودیگران، المعجم فی فقه لغه القرآن وسر بلاغته، جلد 22، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1392.