ماهیت زبان در اندیشه سوسور و فارابی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 3، دوره 51، شماره 1 - شماره پیاپی 102، شهریور 1398، صفحه 51-72   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v51i1.68401

نویسندگان

مهدی خبازی کناری^{* 1}؛ ندا راه بار²

¹دانشگاه مازندران

²مازندران

چکیده

سوسور با نقد جریان‌های تاریخی – تطبیقی پیرامون زبان، نقطه عزیمت تفکر خود را بررسی مختصات و عناصر درون زبانی قرار می‌دهد. از نظر وی، وجه تحقق یافته و پویای زبان نمی‌تواند ماهیت حقیقی آن را نشان دهد. بنابراین باید به وجه ایستای زبان و یا، بنیادهای همزمانی زبان توجه عمیق داشت. سوسور تحت تأثیر معرفت شناسی کانت حدود قلمرو زبان را از طریق لانگاژ، لانگ و پارول از هم متمایز می‌کند و ابژه انضمامی و یا به نحوی ساحات تقرر زبان را به لانگ محدود می‌کند. فارابی در سنت فلسفه اسلامی در نسبتی بسیار نزدیک با سوسور، به تاملات زبان شناسانه پرداخته است. وی مطالعات زبان شناختی خود را با برداشتی تازه از روابط میان زبان و منطق آغاز می‌کند و با ریشه یابی واژه نطق از منطق، خاستگاه منطق را به سمت زبان سوق می‌دهد. در تلقی فارابی، نطق وجه بنیادین و عام زبان است. وی سه ساحت زبان را به نفس ناطقه، نطق درونی و نطق بیرونی تلخیص می‌کند که نطق درونی محل تقرر عناصر زبانی تعیین شده است. صرف نظر از این مساله؛ در نشانه شناسی، روابط میان دال و مدلول نیز در نسبتی متناظر با لفظ و معقول، به شکل قراردادی مطرح شده است. مقاله حاضر با بررسی ساحات سه‌گانه زبان در اندیشه سوسور می‌خواهد نشان دهد این تلقی ساختارگرایانه تلقی تازه‌ای نیست. قرن‌ها پیش در سنت فلسفه اسلامی نیز، فارابی به چنین تاملاتی پرداخته است. تلقی فارابی با تقسیم‌بندی نشانه‌های زبان به دو بخش الفاظ و معقولات و تقسیم سه‌گانه ساحات زبان، تلقی تازه‌ای در زبان شناسی است که به نوعی آغاز سیر مطالعاتی تازه در حیطه زبان شناسی اسلامی است.

کلیدواژه‌ها

سوسور؛ فارابی؛ ماهیت زبان؛ لانگ؛ نطق درونی

مراجع

ابراهیمی دینانی، غلامحسین، فلسفه و ساحت سخن، تهران، هرمس، چاپ دوم، 1390.

 

افلاطون، دوره کامل آثار افلاطون، کراتولوس، ج 2، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران انتشارات خوارزمی، 1380.

 

بالو، فرزاد، و خبازی کناری، مهدی، ناصرخسرو. سوسور، تهران، انتشارات حکایت قلم نوین، 1395.

 

بورشه. ت و دیگران، زبان شناسی و ادبیات، (تاریخچه چند اصطلاح)، ترجمه کوروش صفوی، تهران، هرمس، 1377.

 

چامسکی، نوآم، زبان شناسی دکارتی (فصلی از تاریخ تفکر عقلگرا)، ترجمه احمد طاهریان، چاپ سوم، تهران، هرمس، 1389.

 

چامسکی، نوآم، فلسفه چامسکی، ترجمه احمدرضا تقاء، تهران، طرح نو، 1385.

 

خبازی کناری، مهدی، «مقایسه مبانی فلسفی منطق ارسطویی و فازی»، دو فصلنامه علمی – تخصصی مرکز پژوهشی دائره المعارف علوم عقلی اسلامی، قم، شماره اول (1395)، صص 70-49.

 

خبازی کناری، مهدی، و بالو، فرزاد، افلاطون. سوسور، تهران، انتشارات حکایت قلم نوین، 1395.

 

دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، زیر نظر دکتر محمد معین و دکتر سید جعفر شهیدی، تهران، مرکز انتشارات چاپ دانشگاه تهران، 1377.

 

سوسور، فردینان دو، دورة زبانشناسی عمومی، ترجمة کورش صفوی، تهران، هرمس، 1395.

 

شریف، میان محمد، تاریخ فلسفه در اسلام، ترجمه علی محمد حق شناس، مرکز نشر دانشگاهی، 1367.

 

فارابی، محمد بن محمد، «التوطئة»، در: المنطق عند الفارابی، تحقیق و تقدیم و تعلیق رفیق العجم، دارالمشرق، 1985 م.

 

فارابی، محمد بن محمد، احصاء العلوم، ترجمه حسین خدیوجم، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1348.

 

فارابی، محمد بن محمد، إحصاء العلوم، مقدّمه و شرح علی بوملحم، بیروت، مکتبة الهلال، 1996 م.

 

فارابی، محمد بن محمد، الحروف، تدوین توسط محسن مهدی، جامعه القدیس یوسف، بیروت، دارالمشرق، 1986 م.

 

فارابی، محمد بن محمد، شرح الفارابی لکتاب ارسطوطالیس فی العباره، بیروت، دارالمشرق، 1986 م.

 

Aristotle, The complete works of Aristotle, Edited by jonathan barnes,

 

Heidegger, Martin, Being and Time, translated by John Macquarrie and Edmond Robinson, Harper sanfrancisco, 1962.

 

Heidegger, Martin, Basic Writing Letter on Humanism, tr. Gavid Farrel Krell, 1976.

 

Kant. Immanuel, Critique of Pure reason, translated and edited paul guyer. allen w wood, U S A: Cambridge University press, 1997.

 

Saussure, Ferdinand de, Cours de Linguistique Generale, Publie Par Charles Bailly Sechehaye avec la collaboration de Albert Riedlinger, Edition Critique Prepare Par Tullio de Mauro, France, 1997.

 

Saussure, Ferdinand de, Course in General linguistics, translated by wade Baskin: edited by Perry Meisel and Haun Saussy, Columbia University press, 2013.

 

Saussure, Ferdinand de, Course in General Linguistics, Translated by: Wade Baskin, Edited by: Perry Meisel & Haun Saussy, Columbia University Press, 2011.

 

Strauss, Leo, Persecution and the Art of Writing, Chicago University Press, 1988.

 

Translated by revised oxford, Vol. 1, prinston university press, 1991.

 

Veatch, Henry B, Aristotle A Contemporary Appreciation, U S A: Indiana University press, 1974.

 

Versteegh G.H, Greek Elements in Arabic Linguistic Thinking, Netherlands Leiden E.J, Brill, 1944