بازخوانی تأثیر تعدی و تفریط در امانت مطالعه تطبیقی در فقه و قانون مدنی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 3، دوره 48، شماره 1 - شماره پیاپی 104، اردیبهشت 1395، صفحه 129-149   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v48i24.21066

نویسندگان

مصطفی کربلایی آقازاده^{* 1}؛ رضا دریایی²

¹دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه دانشگاه مفید

²دانش آموخته دکترای حقوق خصوصی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

حقوق امین در ارتباط با تعدی و تفریط در متعلق عقد امانت در نزد فقهای امامیه با دیدگاه‌های متفاوتی همچون نظریه مشهور عدم ارتباط مطالبه خسارت با تعدی و تفریط به استناد عموم قاعده علی‌الید و نظریه رابطه تقصیر با خسارت به استناد قواعد عمومی مسؤولیت و قاعده استیمان همراه بوده است. آگاهی به این مسئله جز با بررسی پیشینه و شناخت مبانی فقهی دیدگاه مشهور عدم ارتباط مطالبه خسارت با تعدی و تفریط در میان فقیهان میسر نیست. از همین رو در این مقاله سعی شده است وضعیت امین در ارتباط با تعدی و تفریط ابتدا در فقه امامیه و سپس حقوق ایران مورد ارزیابی قرار گیرد. در این مقاله نشان داده می‌شود نظریه‌ی آن دسته از فقها که محدوده‌ی مسؤولیت امین را به لحاظ دخالت رابطه سببیت به همراه تعدی و تفریط ممکن دانسته‌اند با سلطه مالکانه مالک بر مال خود و بنای عقلانی ناشی از قاعده استیمان تطابق بیشتری دارد.

کلیدواژه‌ها

تعدی؛ تفریط؛ علی‌الید؛ استیمان؛ ضمان؛ رابطه سببیت؛ خسارت

مراجع

ابن حیون، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام، قم - ایران: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ دوم، 1385 ق.

 

اصفهانی، محمد حسین، الإجارة، قم - ایران: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1409 ق.

 

آل کاشف‌الغطاء، محمدحسین، تحریر المجلة، المکتبة المرتضویة، نجف اشرف – عراق: چاپ اول، 1359 ق.

 

باریکلو، علیرضا، «شرط ضمان امین در فقه امامیه»، مجله مطالعات اسلامی، شماره 67، بهار 1384.

 

بجنوردی، حسن، القواعد الفقهیة، قم - ایران: نشر الهادی، چاپ اول، 1419 ق.

 

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم - ایران: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1405 ق.

 

بروجردی، حسین، جامع أحادیث الشیعة، تهران - ایران: انتشارات فرهنگ سبز، چاپ اول، 1429 ق.

 

بهجت، محمدتقی، وسیلة النجاة، قم - ایران: انتشارات شفق، چاپ دوم، 1423 ق.

 

حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم - ایران: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1409 ق.

 

حسینی مراغی، عبدالفتاح بن علی، العناوین الفقهیة، قم - ایران: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1417 ق.

 

خمینی، روح اللّه، تحریر الوسیلة، قم - ایران: مؤسسه مطبوعات دار العلم، چاپ اول، بی‌تا.

 

خویی، ابو القاسم، المستند فی شرح العروة الوثقی، الاجاره، بی‌تا.

 

خویی، ابو القاسم، موسوعة الإمام الخوئی، قم - ایران: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، چاپ اول، 1418 ق.

 

رشتی، حبیب‌الله بن محمدعلی، کتاب الإجارة، بی‌تا.

 

سبزواری، عبدالاعلی، مهذّب الأحکام، قم - ایران: مؤسسه المنار، چاپ چهارم، 1413 ق.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم - ایران: مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1413 ق.

 

شهیدی، مهدی، اصول قراردادها و تعهدات، انتشارات مجد، چاپ سوم، 1383.

 

شهیدی، مهدی، سقوط تعهدات، انتشارات مجد، چاپ ششم، 1383.

 

صاحب الجواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلم فی شرح شرائع الإسلام، بیروت - لبنان: دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، بی‌تا.

 

صادقی، علی اکبر، «شرط ضمان مستأجر»، تحقیقات حقوقی، پاییز 1372 تا تابستان 1373، شماره 13 و 14.

 

صافی گلپایگانی، لطف الله، هدایة العباد، قم - ایران: دار القرآن الکریم، چاپ اول، 1416 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران - ایران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.

 

عاملی غروی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة (ط - الحدیثة)، قم - ایران: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1419 ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء (ط - الحدیثة)، قم - ایران: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، بی‌تا.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم - ایران: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1413 ق.

 

فاضل موحدی لنکرانی، محمد، القواعد الفقهیة، در یک جلد، بی‌تا.

 

فضل‌الله نوری، رسالة فی قاعده ضمان الید، در یک جلد، قم - ایران: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1414 ق.

 

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، مفاتیح الشرائع، قم - ایران: کتابخانه آیة الله مرعشی صاحب جواهر، چاپ اول، بی‌تا.

 

کاتوزیان، ناصر، عقود اذنی- وثیقه‌های دین، سهامی انتشار، چاپ پنجم، 1385.

 

کاظمی، محمود، «اقدام به عنوان یکی از منابع مسوولیت مدنی در اسلام»، مجله حقوق تطبیقی، شماره 2، سال اول،1390.

 

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی (ط - الإسلامیة)، تهران - ایران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.

 

مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران - ایران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404 ق.

 

محقق داماد، مصطفی، قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، دوازدهم، 1406 ق.

 

محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم - ایران: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ دوم، 1414 ق.

 

مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم - ایران: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم: چاپ اول، 1403 ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیة، قم - ایران: مدرسه امام امیر المؤمنین - علیه السلام، چاپ سوم، 1411 ق.

 

همدانی، رضا بن محمدهادی، مصباح الفقیه، قم - ایران: مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول، 1416 ق.

 

یزدی، محمد کاظم بن عبدالعظیم، حاشیة المکاسب، قم - ایران: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ اول، 1410 ق.