واکاوی توزیع مکانی کانون‌های تمرکز ارتفاع برف اَبَر سنگین در جلگۀ گیلان با استفاده از مدل WRF (سامانه‌های برف سنگین سال‌های 1383، 1386 و 1392)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 3، دوره 6، شماره 1 - شماره پیاپی 21، فروردین 1396، صفحه 109-126   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v6i1.51672

نویسندگان

نیما فریدمجتهدی^{* 1}؛ پروین غفاریان²؛ سمانه نگاه³

¹دانشگاه تهران

²پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی

³کارشناس تحقیقات هواشناسی گیلان

چکیده

جلگۀ مرکزی گیلان طی دهه اخیر تحت تأثیر سه سامانه بارشی با بارش فوق سنگین برف قرار گرفته است. شناسایی مناطق تحت مخاطره و تعیین عوامل آب‌و‌هوایی مقیاس منطقه‌ای تاثیرگذار روی شکل‌گیری الگوی مکانی بیشینه عمق برف، نقش مهمی در مقوله مدیریت بحران و تسریع خدمات‌رسانی به جوامع آسیب‌پذیر ایفا می‌کند. بدین منظور، سازوکار این سامانه‌ها با استفاده از اجرای مدل عددی WRF با تفکیک افقی 7 و 21 کیلومتر شبیه‌سازی و بررسی شد. خروجی مدل دقت قابل قبولی در شبیه‌سازی مقادیر بارش و آشکارسازی دو هسته بیشینه ارتفاع برف یکی در جلگه مرکزی گیلان و دیگری حوالی تالاب انزلی دارد. منشأ این سه سامانه، توده هوای سرد و پرفشار قطبی از سمت شمال کشور روسیه و یا زبانه پرفشار نیمه‌دائمی سیبری و همراهی آن با ناوه‌های عمیق سطوح میانی جو است. گردش واچرخندی با هسته قوی روی شمال و شمال‌شرقی دریای کاسپین موجب فرارفت هوای سرد در لایه‌های زیرین وردسپهر می‌شود‌‌. واداشت سرمایشی ناشی از گسترش زبانه توده هوای سرد روی رشته‌کوه‌های قفقاز و شارش جریان‌های سرد کوه به دشت، موجب شکل‌گیری واچرخند ثانویه در مقیاس محلی روی جلگه کورا در غرب کاسپین می‌شود. تباین دمایی بین جلگه کورا و پهنه آبی کاسپین و همچنین شیو فشاری بین جلگه کورا و سواحل جنوب‌غربی کاسپین با سوی شرقی میدان باد از جانب پرفشار ثانویه کورا همراه است که در برخورد با جریان‌های غرب‌سو ناشی از گردش ساعتگرد واچرخندسرد روی کاسپین، موجب همگرایی جهت باد سطحی به صورت باند همگرایی در امتداد ساحل غربی پهنه کاسپین می‌شود. جریان‌های همگرا شده، حامل شارهای رطوبت بوده و به پهنه کوچکی در جنوب‌غربی سواحل کاسپین وارد می‌شود که دقیقاً منطبق بر کانون بیشینۀ عمق برف در جلگۀ مرکزی گیلان است. در سامانه برف 1392 در ناحیه همگرایی جریان باد در تصویر سنجنده مودیس ماهواره ترا و همچنین تصویر شدت بارشِ خروجی رادار گیلان، باند ابری مشاهده می‌شود که نتایج حاصل از شبیه‌سازی مدل عددی و تحلیل‌های همدید را تأیید می‌کند.

کلیدواژه‌ها

جلگه گیلان؛ برف سنگین؛ مدل عددی WRF؛ واچرخند ثانویه کورا؛ ناحیه همگرایی

مراجع

عساکره، حسین؛ خوش‌رفتار، رضا؛ ستوده، فاطمه؛ 1391. تحلیلی بر بارش‌های سنگین روزانه سپتامبر در ارتباط با الگوهای همدید در استان گیلان (1976-2005. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی. سال 44. شمارۀ 80. صص: 66-51.

فهیمی‌نژاد، الهام؛ حجازی‌زاده، زهرا؛ علیجانی، بهلول؛ ضیائیان، پرویز؛ 1391. تحلیل سینوپتیکی و فضایی توفان برف استان گیلان (فوریه 2005). مجلۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای. شمارۀ نوزدهم. صص: 302-281.

فریدمجتهدی، نیما؛ خوش‌اخلاق، فرامرز؛ نیری، معصومه؛ افشارمنش، حمیده؛ 1385. واکاوی همدید رخ‌داد بارش برف سنگین فوریه 2005 استان گیلان. علوم جغرافیایی. شماره 4. مشهد.

فریدمجتهدی، نیما؛ خوش‌اخلاق، سمانه؛ عزیزی، افشین؛ مومن‌پور، فروغ؛ هادی‌نژادصبوری، شبنم؛ اسعدی‌اسکوئی، ابراهیم؛ عابد، حسین؛ غفاریان، پروین؛ 1393.: آب‌وهواشناسی مخاطره برف گیلان (بحران سفید، برف دلتا، برف دریاچه‌ای). چاپ: رشت. نشر فرهنگ ایلیا.

مومن‌پور، فروغ؛ نگاه، سمانه؛ هادی‌نژادصبوری، شبنم؛ فریدمجتهدی، نیما؛ اسعدی‌اسکوئی، ابراهیم؛ 1393. واکاوی سازوکار رخ‌داد مخاطره برف‌های سنگین جلگۀ گیلان در نیم سده اخیر. مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی. شماره 9. صص 36-17.

مفیدی، عباس؛ زرین، آذر؛ جانبازقبادی، غلامرضا؛ 1386. تعیین الگوی همدید بارش‌های شدیدی و حدی پائیزه در سواحل جنوبی دریای خزر. مجله فیزیک زمین و فضا. دوره 33. شماره 3. صص: 154-131.

مفیدی، عباس؛ زرین، آذر؛ جانبازقبادی، غلامرضا؛ 1391. تبیین علل کاهش یافتن مقدار و شدت بارش‌های زمستانه در قیاس با بارش‌های پاییزه در سواحل جنوبی دریای کاسپین. مجله فیزیک زمین و فضا. دوره 38. صص: 203-177.

مسعودیان، سید ابوالفضل؛ ‌1384. شناسایی رژیم‌های ایران به روش تحلیل خوشه‌ای. پژوهش‌های جغرافیایی. دوره 37. شماره 52. صص: 59-47.

Leathers, D., Ellis, w., 1996. Synoptic Mechanisms Associated with Snowfall Increase to the Lee of Lakes Erie and Ontario, International Journal of Climatology; 16, (10), 1117-1135.

Ellis, A.W., Johnson, J., 2004. Hydroclimate Analysis of Snowfall Trends Associated with the North American Great Lakes, Journal of Hydrometeorology, 5, 471-486.

Skamarock, W. C., Klemp, J. B., 2008. A time-split Nonhydrostatic atmospheric model for weather research and forecasting applications. Journal of Computational. Physics, 227 , (7), 3465–3485.

Rutledge, G.K., J. Alpert, &. Ebuisaki, W., 2006. A Climate and Weather Model Archive at the National Oceanic and Atmospheric Administration. Bulletin of the American Meteorological, 87, 327-341.

National Oceanic and Atmospheric Administration.

13. National Aeronautics and Space Administration.